Inne på Forfatterbloggen har Knut Rage stelt i stand ein diskusjon kring historiske romanar og anakronismer. Han problematiserer korleis me til dømes (i 2008 ) les bøker skrive på 1930-talet med handlinga lagt til middelalderen, og korleis slik litteratur fortel både noko om tida den blir skriven i, og den tida den omhandlar.
Interessant tema, særleg i Noreg, kor vår viktigaste kilde til vår imperialistiske gullalder (800-1000-talet) er skriven på 1200-talet, og samme verk (skrive av den kristne Snorre) er den viktigaste kjelda me har til før-kristen norrøn religion. Å forstå litteratur slik lagvis er ei kjent øving når ein skal nytte seg av historiske kjelder, og til dømes er Bibelen blitt skrella slik (det eine testamente skrive etter nokre av dei andre, og teologar og religionsvitarar har grubla mykje på kven som kan ha lese kven, og kva som er likt og ulikt i testamenta og kvifor).
Spennande tema, særleg for historikarar. Og her kjem altså forfattarane inn, fordi dei driv research og freister lage seg til truverdige fortidskoloritt.
I kommentarfeltet får fantasylitteraturen gjennomgå, og sidan eg skriv fantasyroman tar eg diskusjonen med heim til eigen blågg. For denne kritikken mot fantasylitteraturen rører ved noko av den samme kritikken ein like godt kan rette mot den såkalla generelle skjønnlitteraturen.
Ein av debattantane siterer Agnes Bøttcher på å ha skrive følgande i Vinduet:
«Vil man være litt slem, kan man si at mye av dagens fantasylitteratur i grunnen er forkledde historiske romaner, skrevet av late forfattere som vil snike seg unna det kjedelige arbeidet med research og det plagsomme kravet om historisk troverdighet, og i stedet plukker litt her og litt der, og hopper over ubehagelige historiske fakta som fattigdom, dårlig hygiene, og kvinneundertrykkelse.»
Og får mellom anna til svar frå ein annan debattant:
«jeg er hjertens enig i beskrivelsen av at fantasylitteratur ofte er slapp og skaper en drømmeverden. Den bruker også ofte magiske elementer for å hoppe vekk fra historiemessige problemer. Det dukker alltid opp en trollmann.
Hvis jeg skulle legge fra meg min nuvundne modenhet et lite øyeblikk, så ville jeg kalle denne sjangeren for ‘drit’.»
Kritikken går her hovudsakleg ut på at fantasy er latmannsverk, der forfattaren slepp gjere skikkeleg research, og kan finne på noko trylletøys der handlinga ikkje heng i hop.
Er det nokon som driv lite research vil eg tru det er forfattarane av refleksive intrapsykologiske samtidsromanar.
Nettopp det å skrive om si eiga samtid gjer oss blinde for det feilaktige i det sjølvsagte, det forførerisk løgnaktige i det kjente og nære. Det er lett å stille for få spørsmål ved sin eigen kultur. Og likevel er det denne litteraturen som gjerne får æra av å nettopp vere bevisst og sjølvgranskande. Mens fantasylitteraturen altså blir ståande som ein feig og lat eskapisme frå den rå og nære røynda i eigen kulturkrins og samtid.
Og er det nokon som driv med trylletøys, må det då vere dei som driv mykje research og lagar historiske romanar, eller skjønnlitterære reportasjar frå andre delar av verda. Ein kan opptre direkte uærleg og tru på det sjølv, om ein trur ein skildrar ei verkeleg røyndom etter å ha budd på biblioteket eit år, eller i ein småby i Italia i tre månader.
Ein skildrar framleis si eiga førestilling om røynda, skapar ein logikk i det ein ser som ein formidlar vidare. Ein forklarar verda, gjev den forteljingar, truverdige narrativ, lagar seg ein fiktiv og subjektiv forståing.
Og for å skape god litteratur ut av det, må ein ta grep om denne subjektive røyndfiksjonen, og gje den form som kunst. Ein må ha ei byrjing, ei handling, ein må ha ein slutt, som kjent kan ein sjonglere med rekkefølgja, men ein kjem ikkje utanom at det fins reglar for kommunikasjon.
Reglane for språket og reglane for kommunikasjon kan leikast med og brytast, men det er også kommunikasjon.
Og etter å ha oppløyst røynda i kulturelle, interpsykiske og intrapsykiske delar, og laga ein sosialkontruksjonistisk graut av alt du trur og meiner, vil eg påstå dette:
Fantasy er ærleg fiksjon. Å skape truverdige forteljingar utan å lyge på seg at ein veit korleis det er fordi ein har budd der, eller veit korleis det heilt sikkert var fordi ein har skrive hovudfagsoppgåve om det, krev at ein er bevisst kva folk kan tru på. At ein nyttar seg av det kjente og det kulturelt truverdige. At ein leitar fram det magiske, som var truverdig før ein blei vaksen. At ein tør bruke dei magiske restane som fins i oss, anten me er religiøse eller ikkje, som vaksne. Ein må vere bevisst kva verkemiddel ein nyttar seg av, samstundes som ein må tørre å tru på lesaren sin medverknad.
Utan ein fantastisk lesar, ingen fantasy.
Nokre forfattarar lukkast i dette. Andre lukkast ikkje. Nokre lukkast delvis. Nokre bøker finn fram til mange magiske lesarar, andre bøker finn kan hende berre tre heilt fantastiske lesarar, nokre bøker burde ikkje vore utgjeve.
Eg har til gode å vite kva kategori eg vil hamne i for nokre få, eller for fleire. Men dei som meiner god fantasy er juks og latmannsverk for feige skribentar, burde prøve sjølv. Eg syns i alle fall dette er meir enn nok arbeid. To år til no, siste halvåret full tid. Deadline til sommaren. Hjelp (det er her eg forlater tankerekka, og gir meg over i engstelege og sjølvopptekne dealine-tankar).
Fantasy på sitt beste er ei krevande øving for både forfattar og lesar, men når ein løfter det realistiske og det magiske opp dit saman, har ein draumestoff som står seg mot einkvar historisk roman eller samtidsroman.
For å seie med Neil Gaiman: It’s not the ideas, it’s what you do with them that matters.
Og eg anbefaler å lese kva Agnes Bøttcher faktisk skriv om fantasy i Vinduet. Det er eit godt essay, og ho har betre greie på sjangeren enn meg.
Vårlys 
