Nynorskjudas

Jeg har fått publisert to romaner, en duologi, altså en sammenhengende historie over to bøker. På nynorsk. Dermed er jeg nynorskforfatter.

(Dersom bøkene hadde vært på bokmål hadde jeg nok bare vært forfatter. Bokmålsforfatter: 163 treff på google, nynorskforfatter gir 4230 treff + egen wikipediaartikkel)

Da jeg begynte på Eirabu-prosjektet var nynorsken min temmelig rusten. Men det ble fort tydelig for både forlag og meg at den fortellingen ikke fungerte på bokmål. Den måtte være på nynorsk. Det ble den barskere, mer autentisk og troverdig av. Og Eirabu måtte være troverdig. Det norske folk skulle lese voksenfantasy, og jeg visste jeg ville møte mye skepsis. Jeg var nødt til å forføre leserne, og en nynorsk språkdrakt var nødvendig.

Nynorskjudas I

Jeg er født i Bergen og har snakket bergensk hjemme hele barndommen. Da jeg var 6 år flyttet vi til en nynorskkommune, og derfor har jeg både en grundig nynorskopplæring fra barne- og ungdomsskolen, og en dialekt som ligger nær det nynorske skriftspråket. Det er fint å ha to dialekter, og det er fint å ha skriftspråk som reflekterer særpreget ved dialektene.
Jeg valgte bokmål som hovedmål på videregående, man vil gjerne være reelt tospråklig skriftlig når man er det munntlig.
Siden studerte jeg en del år i Bergen og skrev alle eksamensoppgaver på bokmål, og da jeg flyttet til Danmark var det bokmål jeg brukte som akademisk språk, selv om det etterhvert nok ble mer påvirket av dansk enn jeg var klar over.

Derfor var bokmål også det naturlige internettspråket mitt.

Nynorskjudas II

Så da jeg bestemte meg for å skrive en roman på nynorsk, måtte jeg øve. Jeg konverterte til nynorsk på internett, sms, epost og på jobb. Øve, øve, øve om man skal bli flink.

Jeg ble flink.

Jeg fikk gitt ut bøkene.

Plutselig var jeg altså nynorskforfatter. Journalister spurte meg om språket, om nynorsken, og jeg svarte. Det var vanskelig, så jeg begynte å fjase med det. De fleste som skriver romaner på nynorsk gjør det rett og slett fordi det er språket deres. Det er ikke noen annen grunn, og behøver heller ikke være det.
Likevel blir man spurt, og jeg hadde ikke så veldig lyst til å svare «jeg skrev Eirabu-bøkene på nynorsk fordi det handler om vikingaktige greier og skal føles litt gammelt og røft og ruralt». Det ville være å fornærme omtrent samtlige (urbane og moderne) nynorskforforfattere, nynorskbrukere generelt, og bidra til å marginalisere språket. Jeg ville blitt en nynorskjudas. Ingen vil være nynorskjudas.

Nå har jeg et nytt romanprosjekt, der handlingen dels foregår i Bergen, dels i Tyskland og Polen. Et litt konservativt bokmål, slik den bergenske stemmen i hodet mitt snakker, er den mest naturlige stemmen å fortelle denne historien med.

Men jeg må øve.

Jeg må sprenge emg ut av det språket jeg skrev meg inn i gjennom Eirabu-prosjektet.

Jeg burde konvertere til bokmål, på blogg, sms, epost og på facebook.

Men det tør jeg ikke. Jeg har skrevet et par kronikker og antologibidrag på bokmål siden jeg ble nynorskforfatter, og hver gang har noen kommet med hånlige kommentarer. Jeg står i fare for å bli nynorskjudas, selv om jeg ikke sier et vondt ord om språket. Bare ved å ikke bruke det, blir jeg en sviker.

Det er rart, egentlig. Folk som har gitt ut bokmålsbøker først, og deretter gir ut noe på nynorsk, hva slags tilbakemeldinger får de? Det lurer jeg på.

Og så tenker jeg på Cornelius Jakhelln, som sier at kunsten ikke er redd.

Og så skifter Haustljos-bloggen navn til Vårlys.

Nynorskjudas III

Reklamer

Romankunst er ikkje magi

Stikkord

konkurranse, neil gaiman

I tradisjonelle og sosiale medier debatteres boklov, og Konkurransetilsynet, lesarar som ønsker seg billegare bøker og distributørar synes samde om at boklov er ein dårleg ide, mens forfattarar og forlag gjerne vil ha boklov. Eg lytter til alle argument, og er verken sentimental eller interessert i kartellverksemd. Ikkje er eg økonom, ikkje er eg forleggar, ikkje kan eg drive butikk og ikkje har eg overblikk over kulturfeltets mange irrgangar.
Men enkelte gjengangarar i argumentasjonen mot boklov ser ut til å vere tufta på manglande kunnskap om korleis ein roman blir til. Og det har eg dei siste åra lært noko om, og vil derfor gjerne tilby litt informasjon til dei som måtte vere interessert.

Påstandane er: «Forfattarar bør publisere sine eigne romanar»
og «fri konkurranse på marknaden aukar kvaliteten på romanane».

Først: Kva er ein roman? Ein roman er eit langt stykke prosa som inneheld noko feil, seier Neil Gaiman, og sidan han er ein av dei forfattarane som både er svært produktiv, seriøs og skriv nyskapande kvalitetslitteratur, kan han neppe ta heilt feil, tenker eg.
Eit langt stykke prosa er noko anna enn eit kort stykke prosa. Og noko feil er annleis enn mykje feil.
Er det relevant informasjon? Oh yes. Eg kan skrive ganske gode korte tekstar heilt på eiga hand. Eg twitrar, skriv på facebook, og skriv epostar, og for å la all ukledeleg audmjuke fare: Eg skriv bra. Til tider glitrande. Eg kan til og med skrive ganske ok kronikkar og bloggpostar, utan nevneverdig hjelp. Tilbakemeldingar frå vener kan vere greit, og lesarane på bloggen korrigerer meg fortløpande. Men alt i alt, korte tekstar skriv eg feiande flott utan profesjonell hjelp. Eg publiserer dei heilt sjølv. Ingen forlag, ingen redaktør, ingen konsulenthjelp, ingen fordyrande mellomledd. Ingen inntekt heller, forsåvidt, men fort gjort i ein port og alle er happy.
Bloggpostar er lette å skrive, eg kan gjere det innimellom anna arbeid eller på seint på kveldstid. Pur skriveglede, til fri og gratis lesing på nett.

Romanar er lange tekstar. Så lange at dei er uhandterlege for forfattaren. Så lange at det som i det små er venleiksplettar og småfeil veks seg til store, begredelege feil. Litt rusk i ein bloggpost tåler du. Ein roman med gjentakingar, språkblomar og eit plott som heng på midten, det vil du ikkje ha.
Eg har lese andre sine uferdige tekstar, romanar under skriving. Det er ikkje så spanande. Rørande, beroligande og ei tillitserklæring, ja. Men vegen frå skisse til verk går ein på knea, vil eg gjerne sitere Milan Kundera for å ha sagt (men han siterte nokon andre, som eg ikkje hugser i farta).

Eit førsteutkast til ein roman er hefta med all the above, og meir. Sjølve strukturen i romanen, måten plottet er bygd opp på og fortalt på, er gjerne prega av at forfattaren ikkje visste heilt kvar han eller ho var på veg, eller at forfattaren er veldig begeistra for (noko ved) ein av karakterane, eller har hengt seg opp i noko som er meint å vere spanande, men som for ein uhilda lesar blir forutseieleg og daft. Språket er gjerne betre i slutten av boka, men ein finn stort sett gjentakingar, pinleg metaforbruk, lange, indre monologar, keisame skildringar og jattete dialogar, for ikkje å snakke om dei litterære virkemidla som ser ut til å vere brukt etter intuitiv innfallsmetode.

Dette er den boka som blir publisert om forfattaren skal drive sjølvpublisering.

Dersom boka blir utgitt på forlag startar den store jobben når førsteutkastet er skrive. Redaktøren utfordrar forfattaren, først på struktur og plott, på karakterane si utvikling og på kven som skal få plass, og kva som kan kuttast ut. Så må ein skrive heile boka om att.
Er ein heldig treng ein berre skrive boka om att ein gong før ein har funne strukturen.
Så blir ein utfordra på eit meir detaljert nivå, på keisame partier, spaningskurver som må samkøyrast, kapittelavslutningar, og igjen, – karakterane, strukturen, innhaldet.
Etter denne jobben kan det vere nyttig med ei gjennomlesing av konsulent eller «vanlege lesarar» (slike som meg, til dømes). Ein som les manuset for første gong etter det er gjennomskrive 3-4 gonger vil oppdage nye svake partier eller babies to be killed.
På dette tidspunktet anslår eg at min redaktør har brukt eit par månaders full arbeidstid på meg, sjølv har eg brukt minimum to år.

Så er det konsulentlesing og språkvask, som gjerne avslører endå meir rusk enn ein trudde var mogleg. Ny bearbeiding. Ny redaktørlesing. Og så er det korrekturen til slutt. Det krever sin mann å lese korrektur på mine bøker, eg skriv eit passe liberalt nynorsk krydra med gamle ord og dialektinfiserte bøyningsfeil, så det eg får att er eit manus med tusen merknader, som kvar og ein må lesast og godkjennast eller avvisast. Enkelte av merknadene krever at eg skriv om eit avsnitt, og blir det mange slike må manuset korrekturlesast på nytt.

Då har det gått tre år, ja, eg snakkar ut frå eigen erfaring og mine bøker har tatt tre år kvar.
Forfattaren er stort sett ferdig med jobben, redaktøren må kode seg gjennom heile manuset før det kan sendast til ombrekking.

Og først då, mine damer og herrer, har me eit manus som er ferdig.
Først då skal trykkeri og transport og distribusjon overta.

Nevnte eg omslag? Katalogtekstar, baksidetekst, møter med bokhandlarane, marknadsansvarlege og presse? Nei, eg gjorde ikkje det. Eg har berre snakka om å lage eit trykkeklart manus. Ein roman.

Det er ikkje ein magisk forskjell på sjølvdistribuerte bøker og bøker som kjem ut på forlag.
Romanar oppstår ikkje på magisk vis mens forfattarar sit i badekaret og tenker.
Trykkeklare manus er resultatet av hardt og tidkrevande arbeid, i samspel og motspel med profesjonelle romanhandverkarar.
Det er ikkje fri marknad som gjer meg god. Det er redaktøren min.

Resultatet er eit langt stykke prosa som inneheld noko som er feil. Og gidd ein ikkje gå heile den vegen, på knea, blir resultatet dårlegare. Kan hende så dårleg at det er litt meiningslaust å utgi det, tenker eg.

Alt ein lærer

Lars Mytting. Skummel type.

Om ein skal hugse det ein lærer, bør ein oppsummere etter nokre dagar.
Dette lærte eg på Lillehammer 2010:

• Dei som les opp frå notata sine på ein keisam, litt monoton og rask måte, får med seg alle dei interessante poenga dei har førebudd. Det er viktigare å følge med på slike folk, enn dei som får publikum til å le. (og eg har jammen gått skrekkeleg lenge på universitet og tenkte aldri over slikt dengong. men då var eg ung og trudde god formidling var viktig.)
• Knørpl. (takk, Hilde Myklebust.) Når ein har funne ein knørpl er det vanskeleg å la vere å pitle.
• Eg likar ikkje gå på konsert (når eg har drukke tre øl vil eg prate), men eg likar veldig godt når det dukkar opp musikk heilt plutseleg.
• Romanforfattarar (og publikummet deira) er oppsiktsvekkjande lite reflekterte/medvite litteratur som konkret, fysisk verk. Ein stappfull sal gispa då Tomas Espedal viste fram at det er mogleg for diktbøker å vere tjukke, at romanar kan vere flisetynne, og at nokre bøker kan ha raud stripe på. (næh!) Heile forsamlinga burde vorte teleportert til Oslo Comic Expo etterpå og lytta til teiknarar snakke om format, form, tekstur og rammer for kunst. (neida, eg glippa ikkje på poenget.)
  

  Mette Moestrup. Kan tenke. Bra dame.

• Eg saknar universitetet. (apropos universitetet, lzzm.) Det er gøy å høyre på folk som har tenkt seg om. Mette Moestrup, til dømes. Det er gøy å tulle med folk som kan tenke også, det er mange slike ein kan drikke pils og diskutere og drøfte og tøysesnakke med. (helst på vestlandsk. det vil seie utan å le for mykje. berre at eg gløymer heilt å ikkje le, då.) Men eg saknar å vere ein slik som tenker sjølv. Gjorde eg ikkje det? Då, altså? (næsj. sikkert ikkje. men eg saknar universitetet likevel. eg trudde lenge eg sakna storby. men det er jo berre tull. storbyar er stappfulle av apedumme folk.)
• Sidesprangsforlaget mitt får skryt overalt. (mangschou. der ungdomsboka kjem.)
• Lars Mytting ser ut som Clancy Brown i Carnivale (den dritskumle predikanten).
• Eg har ei sjeldan evne til å frike ut folk som eg vil seie noko fint til.
• Det er openbert vanskeleg å snakke om barnelitteratur utan å bli frykteleg metatematisk.
• Eg kjenner visst frykteleg mykje folk som likar å reise på festival.
• Det er ein sosial konvensjon å syte over å vere på festival blant mannlege forlagsfolk og mannlege forfattarar over førti.
• Det er veldig tørr luft på hotellrom. Ein blir frykteleg tørst.

Menn vil ha kvinner med pengar

Det er lett å synse seg så langt bort at ein trur på det sjølv, og det kan ein endå lettare gjere dersom ein freister endre på det ein har synsa seg fram til at ein trur er sant, for då treng ein ikkje eingong seie at ein meiner det skal vere slik, berre at det er slik.
Kva hokerten snakkar eg om no?

Jopp, eg snakkar om den evige påstanden/sanninga om at menn med god jobb, utdanning og pengar virkar attraktive på kvinner, medan menn søkjer deilege, yppige og unge damer som kan spre genene deira.

Det er berre at nokon har sjekka røynda.
Og har funne ut at menn helst vil gifte seg med slike damer som har pengar og utdanning og god jobb, medan damene velger utfrå kjærleik (eller seksuell attraksjon = ønske om å spreie gener, som me plar kalle det når det er menn som seier akkurat det same).

Hoho.

(ja eg innrømmer det: eg kunne funne ei betre, forklarande lenke til Preben Z si masteroppgåve om at pene kvinner velger rike menn, basert på intervju med seks bekjente, eller nesten kva som helst anna som er sagt eller gjort av harald Eia, eller kjønnsforskarar eller kven som helst som meiner at pene kvinner finn ihop med rike menn anten fordi det er arv eller miljø eller dårleg statleg styring av mikro og makroøkonomiske verkemiddel, men eg ELSKAR det utdraget nederst i Indregaard sin bloggpost, kunne ikkje dy meg)

Bortelagsmål på heimebane

Namnet mitt toppar statistikken over kva folk har søkt på for å hamne på bloggen min.
Men not so today.

«aina basso»	3
karl den store	2
kohut	2
avil	2

Morgenbladet på kjønnsville vegar

Morgenbladet har i dag via to av sine omfattande kommentarar til farsrolla.

Den eine av Simen Sætre, som har sett på barnetv, og meiner Linus i Svingen framstiller den moderne far som eit tåpeleg mannebarn, fordi Marvin i serien er tildelt karaktertrekk som tilsvarar ein femåring. Derifrå meiner Sætre me kan reflektere litt kring farsrolla som i følge Sætre har utvikla seg slik:

Fra å være et respektert familieoverhode med naturlig autoritet og vetorett i alle saker, synes Far å ha falt kontinuerlig i tiår etter tiår, inntil dette foreløpige bunnivået med Marvin faller parallelt med – og legger grunnlag for – Ap-representant Gunn Karin Gjuls utspill sist uke om at enslige kvinner må kunne få kunstig befruktning.

Eg har opplevd at fedre i større og større grad tar del i barneoppdraging, og tar del i barna sin kvardag. Slik påverker fedre barn i større grad enn dei nokonsinne kunne gjere om dei sat og gøymde seg bak avisa.
Eg og Sætre snakkar kan hende ikkje same språk når me snakkar om makt og autoritet. Eg vil derfor vere særs tydeleg: Slik eg ser det er barn er ein enkel og takknemleg storleik når ein skal måle i kor stor grad ein påverker dei. Den som er der påverker. Den som gjer lekser med dei, styrer dei gjennom rutinar, rådgjev og lytter, hjelper og masar, er den som set seg i maktposisjon. Den distanserte sjefen som kjem innom og bjeffar litt i sjutida blir aldri anna enn ein fjern konsernleiing som ingen lyttar til verken i det daglege eller i viktige spørsmål kring riktig og galt.

Rollekarakteren Marvin er ein vaksen som oppfører seg som eit barn, eit lite barn. Det er rett nok ikkje mange silke kvinnelege karakterer i barnelitteratur eller film, men me har då ei bok heime med ei mamma som oppfører seg barnsleg. Ungane likar den godt. Dei likar mr Bean også, og Herr Hikke, og desse manipulerande og umodne leirfigurane som stjeler godteri og frukt frå kvarandre.
Avvik frå normen er humor, og dersom Marvin var den nye Far ville han ikkje vere morosam for nokon. No sit ungane og krøller tær og ler og ropar «nei, nei, nei» når Marvin gjer ting ein kan forvente av eit barnehagebarn.
Rekasjonane deira tyder ikkje på at Far er blitt det nye Barnet.

Men Simen Sætre er ikkje aleine om å bekymre seg for farsrolla, og han er jaggu heller ikkje aleine om å tillegge Ap-representant Gunn Karin Gjuls utspel om assistert befruktning for einslege kvinner normativ vekt.

Debattredaktør i Morgenbladet, Marit K Slotnæs, gjer ei endå merkelegare øving enn Sætre sin oppheving av Marvin til den nye Far.

Ho startar med å minnast ei kresen venninne, tenker litt på kor mange kresne ungar som får viljen sin i dag, og kor vanskeleg det er å snakke høgt om. Så er ho kjapt innom kor mykje meir heime med ungane fedrene er, og vips er me over på den detroniserte mannen, som ikkje trengs i befruktning eller oppdraging. Eg følger verken logikken eller resonnementet, så det er vanskeleg å finne ut av kva som gjekk galt her.
Det er nok riktig at den nye barneoppdraginga er prega av meir forhandling og mindre tydelege vaksne. Eg ser ikkje heilt kva samanheng dette har med verken at far har nokre vekers permisjon med baby, eller at far er redusert til spermdonor.
Kan hende skal eg ikkje henge meg opp i utgangspunktet hennar: Dei kresne (og me antar: dårleg opdratte) ungane no til dags.

Hovudpoenget hennar ser ut til å handle om assistert befruktning.
I ein bisetning tar ho avstand til «Nina Karin Monsens skingrende retorikk», men i det følgande er det vanskeleg å få auge på kva det er ved Monsen sin retorikk Slotnæs skulle vere usamd i. For her er det samrøre av foreldreroller, kjønnsnøytrale ekteskap, anonyme sæddonorar, og gråtande born som spør om far er ei sædcelle, i kjent Monsen-stil.

Og den som burde ta grep her, er visst mannen:

Det er å håpe at Jens Stoltenberg i dette spørsmålet viser seg som mannen i huset.

Noko menn kanskje då har slutta med, etter dei begynte å vere meir saman med ungane sine?

Saman står desse to kronikkane og skin i sin eigen kjønnskonservative retorikk. Meininga var kan hende å seie noko om forslaget om assistert befrukting for einslege kvinner. Det skulle eg gjerne sett Sætre og Slotnæs sable ned.
Dessverre kom dei i staden til å ytre ønske om å gjenreise mannen som absolutt autoritet i familien, og antyde noko om at Morgenbladet meiner at det er fornedrande og øydeleggande for menn, born og samfunnet at me har fått likestilling og menn som deltek heime.

Oi, bombe

Folk me ikkje likar, eller i alle fall folk me syns gjer dumme ting, folk me rynker panna av og snakkar litt nedlatande om, – du veit dei, ja?

Breaking news: Dei er også folk.

Kjempebombe, liksom.

Livsvisdom

Håkkei, eg drit i at liv og lære ikkje heng saman. Noko må eg og få drite i, ellers blir eg mentalt forstoppa. Og eg drit jammen meg ikkje i mykje. Kanskje så lite at det kjennest frigjerande å starte ut med å skrive «drit» fire gonger.
Dette er i alle fall læra:

1. Ta ansvar for eigen surhet. Det inneber å fatte at dei andre kan vere så dumme atte jelp, og den du er kjærast med kan vere imbesil faktisk, og sjefen den verste av alle sjefar, men reaksjonen din er det du som eig. Anten må du gjere noko med situasjonen, eller så må du lære deg å tåle den. Ingen kan redde deg frå dine eigne kjensler.
2. Kjenn din eigen utstrekning og avgrensing. Du er ikkje superkvinne og du er ikkje ein liten lort. Du er noko midt mellom, og dei forventingane du har til deg sjølv bør helst vere nokolunde realistiske. Dersom du av ein eller annan grunn trur at du må vere perfekt for å bli elska, eller at du ikkje får til noko som helst, då er du ikkje realistisk. Sjå på kva du faktisk får til og jekk sjølvbiletet opp og krava ned.
3. Det du gjer og det du oppnår heng saman. Du blir god til det du gjer mest. Legg merke til kva du brukar dagane dine til, og sjå at du blir god til akkurat det. Dersom du vil vere god til noko anna, må du gjere noko anna. Dersom du vil vere veltrent må du trene, dersom du vil vere god på grensesetting må du sette grenser.
4. Ingenting nytt er lett. Endring er alltid vanskeleg. Det er som det du gjer, same kva det er, har laga stiar i hjernen, i familien, i vennekrinsen, i byen, i verda. Om du vil endre noko må du trakke ut i krattskogen, og det tek tid før du har trakka opp ein ny sti. Vanens makt sit både i skallen og i omgjevnadene. Om du alltid er litt sur og bisk og skal øve deg på å vere blid, vil kollegaene dine tru du er ironisk ganske lenge.
5. Du skal døy. Eg skal døy. Me veit det og me veit det ikkje. Det er ingen grunn til å vente på døden, den kjem heilt av seg sjølv ein dag, for oss alle. Ein kan like godt leve så lenge det varer, anten det er kort eller lang tid. Nokre liv er kortare enn andre, desto mindre grunn til å sørge dei bort.

Forfatterfjes

Flamme forlag har hatt ein serie forfattar-lookalikes på bloggen sin.
For å gå dei litt i næringa, eller herme som det også heiter, vil eg gjere mersam på korleis Preben Z Møller og Magnus S Rønningen liknar kvarandre.

Begge har også fått forrykande bloggomtaler.