Kulturkjerring freister forstå forfattarmenn

I høve kulturkjerringdebatten har eg tatt skrittet langt ut av mi eiga komfortsone og gjort heile tre ting eg ikkje plar gjere:

• Eg har freista sjå heilt bortfrå at eg er feminist, og vald å ikkje snakke om elefanten som står midt i rommet og viftar med raud klut frå snabelen.
• Eg har formulert meg på bokmål.
• Eg har freista å seie noko i det offentlege rom som forfattar, trass i at eg berre har utgitt eit halvt bokverk.

Med andre ord, eg har skrive noko som var meint som ein kronikk og sendt det til Aftenposten. Men sidan Aftenposten ikkje ville ha den (og som ei meir kronikkrøynd venninne påpeikte etter gjennomlesing: dette er vel meir ein analyse enn ein kronikk, du meiner jo ingenting her), gjer eg noko meir komfortabelt: Eg legg teksten ut på bloggen. Her. No.

 

Den ydmykede forfatterens legitime raseri

 

Forfatterne Tomas Espedal og Vidar Kvalshaug har harsellert med kjernepublikumet sitt, de middelaldrende, kvinnelige leserne. Forleggerne og festivalsjefene iler til og forsvarer de såkalte «kulturkjerringene», og debatten går i avisenes kultursider om hvem disse leserne egentlig er og hvorfor forfatterne bør respektere dem.

Debattantene har i mindre grad interessert seg for hva som ligger bak Espedals utspill i fjor, og Kvalshaugs leserparodi nå nylig. Man har implisitt gått ut fra at begrepet «kulturkjerring» i seg selv nødvendigvis må komme fra kunstnere som ikke hedrer kulturkonsumentene som holder dem i live, at dette er menn som ikke respekterer kvinner, og som utfra et litterært snobberi hever seg over leserne sine i fordomsfull og ekskluderende selvdyrking.

Kanskje bør vi spørre hvor raseriet mot leserne kommer fra, og om det kan ligge noe mer legitimt bak enn arrogant kulturelitisme.

 

Pengene

Siden jeg debuterte med roman i 2009 har jeg vært på festivaler og andre arrangement, og samtalt med mange forfattere, om mangt. Disse årene har jeg blant annet lært to ting: Man snakker ikke med forfattere om penger. De blir rare i fjeset og skifter tema. Litt irritabelt legger de gjerne til at dersom jeg er ute etter penger kan jeg bare la være å skrive. Og: Som forfatter blir man sint av å tenke på penger.

Penger er altså både tabu å snakke om, og et tema som vekker sterke følelser.

Forfattere arbeider jevnt over svært mye med tekstene sine, og tjener jevnt over lite på bøkene sine. Selv har jeg hatt et såkalt hederlig debutantsalg, og tjent ca 90 000 kroner på boka mi. Halvdelen av pengene kommer fra Innkjøpsordningen, altså statlige midler og ikke fra direkte salg til leserne.
Jeg brukte to år på å skrive boka, og det hadde aldri vært mulig om jeg hadde vært i full jobb. Nå er jeg i ferd med å sluttføre andreboka, og lønnsarbeider bare en dag i uka for å få nok skrivetid. Jeg lar meg forsørge, noe som ikke er omkostningsfritt for noen. Men ingen uvanlig situasjon for en som forsøker å etablere seg som forfatter.

 

Leserne

I arbeidet med en roman er forlagets redaktør den som kommer med profesjonelle innspill. Redaktøren er lesernes advokat. Alle innvendinger og endringsforslag fra redaktøren handler i siste ende om å gjøre teksten mer tilgjengelig for leserne. Mer leservennlig. Enten man snakker om språk, form eller innhold, så er det hensynet til leserne som gjør seg gjeldende.

Forfatteren kan gjerne si til seg selv at redaktørarbeidet gjør boka bedre. Teksten er uansett forfatterens ansvar og forfatterens prosjekt, tenker forfatteren. Sier kritikeren. Sier forlaget. Men hvorfor slette sine darlings, hvorfor forenkle komplekse fortellinger, hvorfor endre noe som helst, dersom det ikke fantes lesere? Uansett hvordan man formulerer seg om dette er leserne tilstede i hele skriveprosessen.

Lesernes krav om god språkføring. Lesernes evige hunger etter spenningskurver og suspens. Lesernes ønske om å kunne forstå karakterene. Og lesernes begrensninger, manglende tålmodighet når forfatteren helst ville skildret eller reflektert seg ferdig, fabulert og lekt seg på egne premisser.

Og samtidig vet forfatteren at lesernes gunst er en utro og flyktig elskerinne. Uansett hvilke hensyn man tar gjennom sine uendelige omskrivninger, vet man at leserne vil plukke boka ut av bokhandlerens hylle, lese baksideteksten, bla litt, lese litt, se på prislappen og sette boka tilbake som var det et litt for dyrt vaskepulver.

Leserne låner heller boka av ei venninne. Leserne vil heller vente på pocketen, som aldri kommer fordi salget av innbundet bok ikke ble høyt nok. Leserne krever alt av deg, de nøyes ikke med mindre enn ditt ypperste, og gir blaffen i deg om du ikke leverer. De kan bare finne en annen bok. Leserne er i praksis ikke villige til å betale det et forfatterskap koster.

 

Forfatteren

Hvorfor skriver man da? Espedal svarer i Imot kunsten: «Først skriver man for å få utgitt en bok, for å kunne kalle seg forfatter, etter hvert skriver man for å tjene penger, man skriver for å ha et arbeid, og man skriver for å skrive bedre, bedre og bedre bøker (…). Men etter mange år og en del bøker, tenker man mindre på pengene og bøkene, det er blitt nødvendig å skrive, en livsnødvendighet, man ville ikke klare seg uten skrivingen.»

Espedal har tenkt på pengene. Selvsagt har han tenkt på pengene. Espedal har tjent penger i det siste, men man kan lese av både tekstene hans og utfra enkle fakta om salg og økonomi at det har vært lite penger.

Dei fleste forfattere vi i dag kjenner som salgssuksesser har tjent lite penger. De har tjent så lite så lenge at salgssuksessene neppe veier opp for det, om man sammenligner med omtrent alle andre yrkesliv. Klart de har tenkt på pengene.

Kvalshaug har nok også tenkt på pengene. Hvem har ikke det.

Og de har tenkt på leserne. De har måttet forholde seg til redaktørene, lesernes advokat. Til forlaget som skal være både katedral og børs. De har tenkt på de milde, vennlige damene som sitter på benkeradene på litteraturfestivalene. Leserne som gir deg 40 000 i årslønn, og som til gjengjeld krever at du tilpasser kunsten din til lesernes behov, og som benytter seg av retten til å forkaste deg eller kjøpe deg, rose deg eller baktale deg.

Forfatterens hjerteblod og hudløse nevroser, vurdert som en sjokoladeplate leseren kanskje har lyst på, kanskje ikke.

Dersom leserne faktisk ga forfatterne en normal årslønn, kunne man kanskje mer legitimt kreve at forfatteren var ydmyk i møte med sitt publikum.

Men i realiteten skal forfatteren innordne seg og respektere leseren, uten at relasjonen til leseren på noe vis er likeverdig i et sosioøkonomisk maktperspektiv.

Å underordne seg publikum for småpenger er ydmykende.

 

Og så kaller de leserne kulturkjerringer

Derfor ligger det kanskje et raseri bak når disse forfatterne legger avstand til sitt eget publikum, enten det er uttrykt med et likegyldig skuldertrekk eller sarkastisk karikering.

Kanskje er det en reaksjon på lesernes troløse kjærlighet, lesernes manglende lojalitet, evige krav og manglende forståelse for hva det koster, på alle måter, å skrive litteratur.

Kanskje er disse forfatternes manglende respekt for leserne en legitim reaksjon på en ydmykende situasjon.

Forsvaret for kulturkjerringene kommer hovedsaklig fra forlagsfolk og arrangører av litteraturfestivaler. De viser respekt for sitt publikum, de hedrer kulturkvinnene. Her er det verken trass, sarkasme eller raseri å spore. Til gjengjeld får også disse aktørene utbetalt en betydelig mer forutsigbar og hederlig årslønn takket være lesernes samlede litteraturinteresse og kulturkonsumentenes trofaste deltakelse.

 

Drake, eg skriv deg

Til lanseringsfesten for Song for Eirabu, bok 1, skreiv Ida Jackson eit dikt.

Det er berre to år sidan. Sidan har eg skrive på andreboka. Song for Eirabu, bok 2, Vargtid. Då eg skreiv førsteboka blogga eg temmeleg mykje, om alt mogleg, og om skrivinga. Desse siste to åra har bloggen blødd og nesten dødd, og eg har delt ganske lite om skriveprosessen. Det har vore to intense skriveår. I mai leverte eg omlag 300 sider, etter å ha skrive manus i fleire retningar, sletta, og skrive om att. Og om att. Etter redaktørtilbakemeldinga fann eg ut at eg ville rydde opp i manuset frå begynnelsen igjen. Var nede på 30 sider.

Sidan har eg isolert meg frå vener og familie det meste av tida, eg har skrive og skrive. I morgon er det ny levering. Manus er no 384 sider, men det er råtekst, det er uferdige kapitlar, og det er framleis nokre hol som skal tettast, struktur som må ryddast, det er ein helvetes mengde tekst å bakse med.

No skal alt på plass, alt skal henge saman, og samstundes skal eg ikkje overause lesaren med dei tusenvis av tankane og ideane eg har om alt som skjer i Eirabu. Det har vore ein løpande «kill your darlings»-prosess som har likna ting me ikkje snakkar om i desse fryktelege sommardagane.

Men eg skriv. Og skal skrive heile natta, for i morgon sender eg manus frå meg.

Og så kom eg til å tenke på diktet til Ida. Kor rett ho hadde. Kor sant det er.
Song for Eirabu er ein drake. Og eg skriv den.

Noen dikt er drager

Noen dikt er krabber.
Jeg fanger dem med hov.
De lurer fete under tangen
og fryser når jeg lyser på dem.
Jeg må være rask, ellers
forsvinner de i dypet,
vagger ned mot bunnen. Blir der.
Får jeg diktet opp,
rasler det med klørne
og vil fly i synet mitt.
Det må ekspederes raskt.
Skrives. Avlives.

Noen dikt er redningsvester.
De kommer med blålys og sirener
gjennom mareritt og svettetokter,
blir et tau jeg kan gripe
en papirpose jeg kan puste i
ubedt
uforberedt
intravenøst

Noen dikt er fugler.
Jeg ser dem på avstand.
Får de øye på meg, flyr de vekk.
Jeg må være musestille. De er sky.
Å fange dem er å knuse dem.
Alt jeg får er skisser. Poesikråki.

Noen dikt er kviser.
De prikker under huden og tvinger seg på
Ømme flekker jeg tar på og angrer meg.
De er uungåelig dikt,
pinlig varsellamper,
skjemmende minivulkaner.
Jeg kan vente, men det utsetter bare prosessen.
Jeg kommer til å skvise dem ut i papiret.
Det er ikke over før det blør.

Noen dikt er humler
varme, tunge, subbende over gresset.
De summer i hodet mitt en hel sommer
før de plutselig plasker ned i desserten
min i slutten av august og
krever oppmerksomhet.
Ferdigskrevne. Overmodne.

Noen dikt er drager,
gjemt bak berg
beskyttet av flammer.
Å skrive dem er
tungrodd klatring og år med leting.
Fjellsprengning. Frydblandet skrekk.
Når vi møtes, er det diktet eller meg.
Drage, jeg skal skrive deg.

– Ida Jackson

(tavle! garn! teiknestiftar!)

(Framleis virkar ikkje skanneren, men heldigvis virkar printaren. Og eg har fått stor tavlevegg, og freister skaffe meg oversikt over manus ved hjelp av meir low-tech-løysingar. Lappar, teiknestiftar og garn.)

Slange seg i sofaen

Eg har eit slags nytt liv. Igjen.

No har eg altså sagt opp den fine, trygge, kjekke jobben min på BUP. Ny kvardag er skrivedagar utan internett, og eit par dagar med privatpraktiserande klinikkarbeid.

Fine ting.

Dessutan lagar eg ting.

Eg har strikka ganske mykje, og først viste det seg at strikkekjolen min var i storleik flodhest, så eg måtte rekke opp skiten, og no har eg altså strikka ein halvmeter heilt riktig storleik (målt opp mot favorittstrikkekjole). Det skal bli mariusmønstrete øverst, og eg gleder meg sånn atte jelp til den blir ferdig. Heldigvis er det vinter lenge, lenge, så eg skal få brukt den før det kjem kvitveisar og mildver, trur eg.

Favorittkjole til venstre, mariuskjole til høgre. Wuuhuu!

Ja, og så teiknar eg, då. Og sidan ho som skal bruke teikninga i boka si ikkje er heilt nøgd, så får du sjå midlertidig utkast, fordi: LOOK WHAT I DID!

Eg burde sikkert vere meir strukturert og sånn. Men det er så gøøøy!

Åtvaring: Magisk månad

I morgon er det første november. November er ein fin månad, mykje betre enn sitt rykte. Det er kaldt og mørkt nok ute til at du endeleg kan fyre i peisen, tenne stearinlys på ettermiddagen, og drikke te medan du gløtter opp frå boksidene i ei av dei ferske bokhaustbøkene, og tek deg i å stire i flammane til du ser dansande faun og kronhjort. Og det er enno ikkje snø, så om sola skin kan du framleis finne ein og annan piggsopp i skogbotnen, og lauvet ligg i haugar du kan vasse i og kjenne kor lukkeleg du er.

Dessutan har både eg og mor mi bursdag i november, og jammen meg har redaktøren min bursdag same dag som mor mi, og der kan du berre sjå kor lita verda er.

Og om alt dette ikkje er nok, så er november månaden der du kan tjuvstarte alt som er kjekt med desember. I fjor hadde eg sju sortar i boksane før første desember, berre fordi det er kjekt å bake. Eg blir endå meir lukkeleg av å bake enn ein blir av å vasse i lauv. Det er noko med å bruke kroppen på ein slik måte at reptilhjernen forstår at ein jobbar, samstundes som dei olfaktoriske sansane fortel same, djupe hjernemasse at det er mat ein lagar, og cortex blir også tilfredsstilt, konkret og umiddelbart, sidan alt ein gjer fører til sansbare, praktiske og positive konsekvensar i same augneblink.

Er det verkeleg naudsynt å pimpe november opp ytterlegare? Nei, sjølvsagt er det ikkje det. Det er ikkje naudsynt å pimpa jula heime hos oss opp heller, etter me i fjor toppa med ein heil pepperkakelandsby, og pepperkakehjarter i vindauga med namna til alle slektingane i glasur-runeskrift. Likevel har eg tenkt meg å tilføye kransekake i år. Ikkje berre slike pinnar med tuppane dyppa i sjokolade, men ei ruvande kake av ring på ring, og sannsynlegvis smellbonbon’ar med hattar som passar hesten best.

Ikkje naudsynt, men klart me gjer det likevel: Me pimpar opp november. Me gjer november aldeles magisk, faktisk.
Me skriv ein roman på ein månad, saman med omlag 150 000 andre skribentar.
Det er eit vakkert prosjekt. Det er eit magisk prosjekt. Fordi det skjer så mykje med teksten og med ein sjølv når ein skriv og skriv og skriv, og ikkje gir seg på verken tørre eller våte møkka og berre skriv meir.

50 000 ord på ein månad. Tekstmengd tilsvarande ein vanleg roman. Eller nesten ein tredjedels Song for Eirabu.

Eg vil gjerne ha deg med. Om du ikkje veit kvar du skal starte, kva du skal skrive om, kva boka di skal handle om eller om du i det heile tatt kan skrive, er heilt underordna. Du registerer deg gratis på NaNoWriMo og finn råd og tips der.

Dette betyr også at eg ikkje kjem til å blogge før desember. Sannsynlegvis i alle fall. Eg skal halde meg unna internett så godt eg kan, og berre stikke innom før eg legg meg for å registrere på NaNoWriMo-kontoen kor mykje eg har skrive den dagen, og sjå korleis det går med writing-buddy’ane mine.

Brukarnamnet mitt er Tofte, så add meg om du vil.

Så kom igjen folkens, på tide å fortelje historiar berre du, fordi du tilfeldigvis er deg akkurat no i verda, kan fortelje. På tide å bygge hus som ikkje finst, reise trestammer kring novene, late einhjørningar og ekorn kikke inn vindaugene og lytte til samtalar om kven som eigentleg drap Sherlock Holmes, før lyden av helikoptre fulle av udøde blandar seg med tonane frå djevelens hardingfele. På tide å skildre kor sårt blikket hennar var då du snudde ryggen til henne i skulegarden, og ikkje minst på tide å skrive scena der du endeleg møter henne igjen. På tide å ta den roadtripen til endes, grave deg litterært ned i den fyllekula du ikkje hugsar frå 2003, på tide å finne ut kva som skjer dersom du lar mor di forlate far din i 1987. Kom igjen folkens: På tide å skape magi!

Snakkes i desember! God bok!

Vil eg dette?

Kvifor gjer eg det eg gjer, er det noko vits i å finne ut av det? Kvifor handlar eg og velger eg slik eg gjer, er eg berre biomasse under sosialimprinting, født slik og blitt slik og resten er matrise i usannsynlige kvarkar og ikkje noko å bry seg med for den vesle gåsehjernen min, eg er trass alt berre eit enkelt menneske med ein enkel mastergrad og omlag 40 års subjektiv erfaring. Kvifor sit eg her, time etter time, kvifor gjer eg ikkje heller noko kjekt, eller noko sunt, eller noko nyttig? Noko som kunne gjort verda eller meg eller nokon andre ørlite grann betre?

Og kvifor byr eg ikkje på meg sjølv, kvifor deler eg ikkje mine erfaringar, kvifor freister eg ikkje finne det unike i meg sjølv, kvifor vil eg ikkje skrive om smertefulle punkt eller søke det inste, ærlege, det einaste sanne eg veit, nemleg det subjektive? Og ikkje reddar eg verda, ikkje har eg planfadderbarn eingong, ikkje skriv eg om fattige eller lidande eller folk som kjempar for fridom og betre kår i slum, krig og miljøkatastrofar. Ingen nakne ballar sleng mellom setningane mine, ingen såre barneandlet kikkar opp med striper i skiten, neida.

Eg er ikkje eingong ein slik litterær flinkis som har studert faenskapen og freister løfte og endre den. Eg gjer ingenting med Romanen, eg skapar ingenting nytt, eg utfordrar ingen, eg konfronterer verken lesarar eller vitarar eller skribentar.

Alle får vere i fred for meg, både dei svoltne og dei rike, dei arrogante og dei naive. Breane får smelte og krigane rase.
Alle får vere i fred, til og med eg sjølv.

Kva faen er poenget med dette? Kven er det eg narrar, kva narrar eg dei med, narrar eg i det heile eller sit eg berre her i ei rigid meiningsløyse som verken imponerar, rører eller provoserar?
Kvifor gjer eg dette?
Kvifor skriv eg noko som helst?
Når det av og til er så vanskeleg at eg har lyst til å grine og samstundes er heilt og aldeles fri til å berre gi faen, berre reise meg, berre gå ned i kjøkenet og bake brød og ringe ein ven og drikke eit glas vin og spele UNO med guttungen og sykle rundt Landåsen.

Det er så meiningslaust at eg blir rasande, men ikkje konstruktivt rasande, ikkje rasande på ein slik skrivande og kunstnarleg måte som avføder tekstar.
Neida. Berre meiningslaust rasande på ein tam og handlinglamma måte.

Eg veit ikkje kvifor eg skriv, om det er den umettelege narscissisten som trur det skal kome noko herlegt ut av det, om det er einslags talentetikk som gjer at høge tankar om meg sjølv tvingar meg til å publisere denne meiningslause ordstraumen som om det skulle vere av noko som helst nytte? Er det manglande kreativitet som gjer at eg skriv, berre fordi eg eingong kom på at eg skulle og så er eg ikkje i stand til å slutte, komme på noko anna, endre retning?

Faen.
Argh.

Surning

Det er ikkje slik at eg er noko slåande positivt eller blidt menneske. Kan hende framstår eg slik for enkelte svært underhaldande folk som ikkje ser meg så ofte. Men for dei heilt vanlege folka eg har rundt meg heile tida, er det openbert at eg er humørsjuk, hissig og direkte sur av meg. Heldigvis har eg lært meg å vere tilstrekkeleg egoistisk med åra, for å vere oppofrande gjer humøret mitt frykteleg mykje verre. Då blir eg nemleg sjølvmedlidande og sjølvrettvist sur og humørsjuk, noko eg faktisk ikkje fattar at folk har halde ut med i årevis. Men det har dei, og no held dei same stakkars folka ut med at eg er blitt sjølvoppteken og egoistisk istaden, og dermed litt mindre sur og i alle fall betydeleg mindre sjølvmedlidande og sjølvrettvist sur.

Eg trekk meg vekk frå folk, frå ungane og ektefellen, inn på kontoret eller ut i skogen, og held dei surpompete nykkene for meg sjølv, og dyrkar eigne interesser og impulsar utan omsyn til familien. Eg arbeider berre 60 % for å dille med fiksjon, og eg reiser min veg støtt og stadig for å gjere det mest mogleg uforstyrra. Det gjer meg nesten grei.

Men berre nesten.
For det hender at eg surnar aldeles, NETTOPP fordi eg veit at eg har vore egoistisk og LIKEVEL ikkje får til det eg vil.

Slik som no.

Eg har hatt fri i fire dagar i strekk, og hadde ambisjonar om å gjere ferdig omarbeidinga av grovskissa til ein ganske kort roman (ja, såpass tilbakehaldne ambisjonar FAKTISK, så ein skulle tru det var REALISTISK, ikkje sant?). Og det har eg ikkje gjort. Tildels har eg blitt noko forstyrra av folk i huset her, men mest av alt har eg forstyrra meg sjølv på det unyttigaste. Eg har loka bort tida mi på internett, og eg har ikkje verken jogga eller sykla eller gått tur eller noko som helst av det eg elles meiner kan vere gode pausar frå surpomping. Neida, eg har berre sete her foran pc-en med dokumentet oppe på eine skjermen og internett på den skjermen eg må snu hovudet på skakke for å bruke, for det skulle liksom gjere det meir synleg for meg sjølv at internett berre var pauseverksemd, unntak, noko eg gjorde berre litt, medan Open Office-dokumentet med Den Viktige Teksten eg skulle Prioritere fekk skine på den store, praktiske skjermen rett over tastaturet.

Det verste er at det berre går ut over meg sjølv, og dermed fører til einslags passiviserande sjølvhat. Så no er eg sur, lat, eg har litt vondt i nakken og eg likar meg ikkje.

Argh.

Eg veit sjølvsagt om ting som dette og dette, men kva hjelper det når problemet ligg her?

Statusrapport (og eit lite hurra)

Då eg skreiv manuset til Song for Eirabu I, skjønte eg jo etterkvart at det å skrive bøker var frykteleg mange delprosessar. Virrvarr-Ida har laga ei oversikt over hennar oppleving, og som Ellisiv Lindkvist kommenterer: Det der ser ut som ein veldig uproblematisk og lett prosess samanlikna med korleis det ofte er.

But anyways, skriving, sende til forlag, håpe på å bli antatt, vere heldig på første forsøk, men femti til hundre fram og tilbakemeldingar med tekst som må omstrukturerast, jobbast med, snørast inn og byggast ut og så bortetter, og SÅ er det lansering.

Å publisere bok er noko anna enn å skrive bok. Publisering er å snakke med journalistar, bli tatt bilete av, vente på (og lese) omtaler i aviser og på bloggar, dra rundt til alle som inviterer og lese opp, kjøpe ny kjole, gå til frisøren, øve og øve på å lese langsamt nok og med innleving nok, levere pakksetlar til Forfattersentrum, google seg sjølv, få epostar, snakke med folk på festival om mogleg omsetjing.

Alt slikt.

Og no, altså: Sjekke Innkjøpsordninga. Det er ikkje kjekt å bli nulla. Altså å ikkje bli kjøpt inn til biblioteka. Så eg har no vore aldri så lite nervøs.

I dag sjekka eg, og jo, der står boka mi på lista over innkjøpte bøker i 2009. Hurra!

På eit vis føles det som prosessen med å publisere Song for Eirabu I endeleg er avslutta.

I mellomtida har eg skrive ein femtedel av neste Eirabu-bok (er no i «redaktør har lese og likt! no er det berre å skrive vidare! tid! tid! pengar til å kjøpe meg tid!»-delen av prosessen), og omlag 80% av ei ungdomsbok (er no i «manus levert! hjelp! tenk om redaktøren synes det syg! gudane veit kor mange rundar me skal gjennom i løpet av hausten!»-delen av prosessen).

Men ikkje heilt, likevel. Eg har ei opplesing til i haust, og SÅ er det vel slutt. Trur eg. Det kjennest heilt merkeleg å skulle ut og lese opp frå første Eirabu-boka no. Eg er jo så djupt inne i dei nye bøkene.

Eg har forresten lagt meg til to nye mantra gjennom alt dette:

«Alt er prosess.»

og

«Alle har ein plan, så strengt tatt treng ikkje eg å ha ein.»

Springe over gjerdet

Villbil

På jobb har eg laga meg nokre enkle reglar som eg gjerne deler med dei som kjem og ber om hjelp.

Til dømes pleier eg seie at ein skal hoppe over gjerdet der det er lågast, elles ender det med at ein ikkje hoppar i det heile. Altså: Gjer det enkelt.

Det rare er at no, når eg veit kva eg skal, og det slett ikkje er SÅ vanskeleg, driv eg og hoppar rundt som ein blind og nyforelska villbil. Eg har til dømes bakt boller, kjøpt løpesko (alle som kjenner meg veit kor rart det er), eg har sprunge i skogen, eg har sett film, eg har shoppa nye neglelakkar og lakka tjue negler.

Eg veit kva som skal til. Skrive.

Men neimen om eg hoppar dit sånn heilt med ein gong. Her er det kenguru på speed og valium.

Her er det marihøne med bind for augene og humle med lisens til å drepe.

Hopp.

Hopp.

Men slett ikkje dit eg skal.

Sleggja

Det hender sleggja må fram. Ei forteljing er skriven, det er karakterar, plott, det er scenar der folk pratar og gjer på ting. Noko er bra, noko er ikkje så bra, innimellom er det noko jækla bra. Det er mest umogleg å vite kva som gjer at heilskapen syg skikkeleg. Men den gjer det.

Eg ser det sjølv, det er ikkje språket eller einskilde karaktertrekk eller noko lirk og lureri med plottet.

Det er heile driten som samla sett er pissedårleg.

Då må sleggja fram.

Forteljinga skal ikkje flikkast på, det er verken pinsett eller kjenslevart pirk som treng. Den skal ikkje pulveriserast heller, eg treng store, brotne blokkar å flytte på. Heile driten må byggast opp på ny, men eg vil gjerne ha bitane.

Sleggja:

Inn med flunkande ny, sentral karakter.
Skifte synsvinkel.
Utvide plottet med fleire parallelle soger.
Endre sentrale deler av forteljinga, med følgjer for alt.
Smadre strukturen. Endre rytmen, endre retninga, endre intensjonen og/eller personlegdommen til karakterane.

Etter sleggja trengs det musikk. Kan hende er sveitte og hardt arbeid nok om du har nytta ei konkret sleggje på ein konkret vegg. men skal det bli litteratur, trengs det leik for å starte på ny. Det trengs mot, og mot kjem ikkje frå hardt arbeid aleine.
Mot til å bruke sleggja kjem når eg opnar døra mellom redsle for å øydeleggje det som er bra nok, og redsla for å skape noko som ikkje er meir enn bra nok. Men mot til å starte på ny, etter alt ligg i kaos, kjem frå den uhøgtidelige gleda ved leik, ved musikk, ved strekar som blir til bileter, ved kjælande hender som brått kitlar, ved champagne bak fjøset etter frukost, ved blåbærlilla smil og ein vits kviskra i mattetimen.

Eg spelar Kaizers Orchestra, eg spelar Susanna and the Magical Orchestra, orkestra spelar opp til manuskript, så bra blir ikkje noko om ein berre vil gjere det som er bra. Så svimlande, leikande fint kan ingen orkester spele som er flinke og aldri vil øydeleggje noko.

Eg elskar sleggja.
Eg brukar han ikkje så ofte, då ville eg aldri bli ferdig med noko.
Men eg elskar han.