Vørterbrød 2.0

Vørterbrød med brunost er heilt opplagt noko av det næraste mat kjem snop, og for meg smakar det meir jul enn gløgg og pepparkaker og pinnekjøt til saman.

Og som kjent: Baking gjer deg lukkeleg.

Men vørterbrøda eg har bakt dei siste åra har ikkje vore heilt så gode som eg ville. Litt for tunge, ein anelse smuldrete, og slett ikkje så saftige og smakfulle og fantastiske som eg ønska meg.

På tide med utvikling!
Om Haugesunds husmorsskules kokebok har betaversjonen, presenterer eg for dykk: Vørterbrød 2.0. Behold the åsåm vørterbrød of 2014!

Utgangspunktet var den gamle oppskrifta:
450 g fint kveitemjøl, 450 g fint rugmjøl, 50 g gjær, 1/2 liter mjølk, 1/4 teskei malt nellik, 1/4 teskei malt svart pepar og 1,5 dl sirup.
I tillegg to nye ingrediensar! Følg med!

Fordeig:
Eg blanda kveitemjølet med mindre tørrgjær enn i oppskrifta (omlag halvdelen av kva som er i dei der posane), og litt meir krydder (halv teskei nellik og halv teskei pepar).
Oppi med mjølk som verken er kroppsvarm eller kjøleskapskald (kunne den sikkert vore, men då ville det tatt endå lenger tid, så den fekk 30 sekund i mikroen).
Dette køyrde eg lenge nok i kenwooden til at deigen besto glutenprøven, det vil seie at den heng saman med nokre strengar (ikkje heilt tyggegummi, men samanhengande på eit vis) når ein strekk ein liten klatt deig mellom to fingrar.
Kveitemjølsdeig (ikkje spelt! spelt blir øydelagt av å få juling!) treng full rulle i maskina omlag ti minutt for å bli sånn seig og samanhengande.

Så fekk deigen bli ståande i maskina med handkle over seg ei god stund. Jo kaldare mjølk, jo lenger. Min sto vel i to timar, og så hadde den heva såpass at eg køyrde maskina ein kjapp runde og slo deigen ned, før den fekk stå ein time til.

Deig (fordeig + resten av ingrediensane):
Fram med rugmjølet, og oppi mjølet med den eine nye ingrediensen 200 gram rosiner. Begynner du å bli utolmodig no kan du ha resten av gjæret frå posen oppi saman med rugmjølet, så går siste del raskare.
Så fekk rugmjølet komme i deigen, saman med sirupen, og så den andre nye ingrediensen vørterøl. Om lag 1/3 flaske trur eg. Kaldt frå kjøleskapet, her leikar med ikkje langsam baking!
Blei litt i overkant blautt, så eg justerte med litt meir kveitemjøl.

Ein ny runde med maskina, ikkje like hardt råkøyr som på fordeigen, og ny heving.

Lot den stå vel halvannan time, får eg hadde den i formene.
I kjellaren har me hatt to slike hevekurver ståande i årevis utan å bruke dei, på tide å blåse støvet av dei.
Smørast med olje og dryssast med mjøl, sto det på lappen. Så eg gjorde akkurat det.
Og deigen knar eg i maskina, herregud, det går faktisk an. På dette tidspunktet har faktisk ikkje deigen vore ute av kenwooden.
Men det skulle den no. Ut på mjølstrødd bakebord, delt opp og forma sånn nokolunde til kurvene, strødd godt med mjøl og oppi korga med seg.

Ny heving, denne gong i omnen på heveprogram med damp, eg vil trass alt legge meg ein eller annan gong.

Steikomnen på varmluft på 180 grader, og når brøda er heva er det berre å velte dei over på ei plate og vips i omnen.

Etter omlag 50 minutt var dei ferdige.
Saftige brød med god kryddersmak, verken smuldrete eller tunge.

Perfekte vørterbrød!

Oppsummert:
Fordeig: 450 g fint kveitemjøl, 30 g gjær, 1/2 liter mjølk, 1/2 teskei malt nellik, 1/2 teskei malt svart pepar.

Etter fordeigen har heva lenge og vel tilsett du:
450 g fint rugmjøl, 200 g rosiner, 1/3 flaske vørterøl og 1,5 dl sirup. Juster med litt meir kveitemjøl til deigen blir passe, men ikkje for tørr.

2 brød, hever i korg eller på plate.
Steike på 180 grader celsius varmluft i omlag 50 minutt.

Kultur og bakepulver

Stikkord

kostymer, sminke

Eg har slike heldige middelklasseungar som går på kulturskule, og i år betyr det at begge skal danse i Stord kulturskules musikal Scrooge. Premiere i morgon, generalprøve i kveld. Eg gjentek: Premiere i morgon, generalprøve i kveld.

Og nei, gjentakinga er ikkje eit forsøk på å få dykk til å komme, premieren er allereie utsolgt. 450 plassar i salen, full sal. Alt dette er berre sagt for å kontekstualisere det følgjande:

I går var det kost og mask. Som det heiter på teatersk. Første gjennomgang av heile førestillinga med sminke og kostymer.

For å kontekstualisere ytterlegare: Det er 149 born med i oppsetjinga. 149.

Om du ikkje sjølv har delteke i barneteater eller har hatt ungar med, er det mogleg du no tenker anten «gjesp» eller «åh, så koseleg».

Opp i rævva med gjesp eller koseleg, din staur.

Me snakkar komplett og fullstendig anarkistisk stress. Eg skulle berre snike meg inn i går og sjå på kostymeprøven, men ein kjapp vitjing bak scena fekk meg på betre/verre tankar. Mitt eldste barn er både eldst, av hokjønn og på alle måtar samla og i stand til å forstå situasjonens alvor, så ho hadde ingen umiddelbart ustetta behov.
Han der yngstemann derimot, viste seg å vere del av ei gruppe streetdansande gutar i 8-9 årsalderen som hadde utvikla akutt hjernesvinn, hovudlaushøne-syndrom kombinert med ulvehunger.
INGEN MAT NÅR DE HAR FÅTT KOSTYME PÅ! var den eine superstrenge beskjeden som blei gjenteke 40 gonger utan å gjere større inntrykk på dei enn beskjeden «ikkje gå opp på kjøkenbenken» har på kattar flest.
DE SKAL VERE I GARDEROBEN DYKKAR HEILE TIDA NÅR DE IKKJE ER PÅ SCENA! var den andre beskjeden som ein like godt kunne skrive på ein post-it-lapp og kasta ut vindauga med same effekt.

Eg tilbrakte 4 timar med å leite etter dei. Kvar gong eg hadde funne mange nok til at eg ikkje kunne halde alle i handa samstundes, forsvann halvdelen igjen. Til å begynne med fann eg dei ofte der maten var, men etterkvart forsto dei vel bittelitt med hjernesvinnhjernene sine, og stal med seg rundstykker og gøymde seg for å ete. Noko som har eit optimalisert dårleg sluttresultat for den som skal få måkt dei inn på scena til rett tid.
Til slutt var det berre ein gut eg ikkje fann, og det var min eigen. Endå bra eg etter tjue minuttars desperat leiteaksjon ringte heim til mannen min og fortalde at eg blei sein fordi eg ikkje fann ungen. Han sat nemleg heime og spiste kvelds.

Eg kom heim halv ti om kvelden med 140 i puls, og måtte ha korporleg hjelp til å knekke akslane ned under øyrehøgde.

I natt har eg vakna ein gong i timen og tenkt slikt som «me må vise film i garderoben!» – «eg kan ta med forkler til alle som dei kan ha på seg når dei et, det er umogleg å hindre åtteårige gutar i å ete i 4 timar!» og «herregud, dette går aldri bra» og «auauau skulderen!».

Kva har bakepulver med dette å gjere?

Etter ei paddeflat banankake, ei flat krydderkake og eit brett flate, harde scones, tenkte eg at eg ville dele min nyvunne viten med dykk:
Bakepulver kan gå ut på dato.

God julestri, folkens! Eg stikk ned i kulturhuset for å gjete born med midlertidige atferdsvanskar.

Feministisk halvfabrikata

Stikkord

bjelland, driv, frukt, noreg

Eg elskar å bake. Eg blir lukkeleg av det. Gjærbakst kan drøye i dagevis med kaldheving, og kakene mine kan ta heilt av i «snedig-oppskrift-frå-internett-og-pynta-til-karneval».

Ektefellen dyrkar Noreg, han har kjøkenhage både bak huset og framfor sommarhuset, og frå mai til langt ut på hausten driv med matauk i stor stil.

Bursdagskake med kjøtetande planter. Frå botnen av.

Me plukkar bær og frukt, og syltar eigne agurkar og gresskar, og kokar fond på søndagens økologiske and.

Det vellukka vaksenlivet er tufta på lengsla om noko ekte, reint og sunt. Me er heilt vanleg akademisk middelklasse. Alle me kjenner lagar mat frå botnen. Dei involverer borna i baking og sylting, dei fiskar og nokre går på jakt.

Innimellom ser me Bonderøven, og drøymer om eit liv der me er heilt sjølvforsynte, med åker og hønsehus, jordkjellar full av poteter og gulrøter stabla i mosekasser. Linklede og langhus, pleier me å le litt av, men eit skinn av denne draumen manifesterer seg i kvardagen: Me bruker ufatteleg mykje tid på matauk, saman og med borna, og på å lage mat frå botnen, som det heiter (sjølv om botnen synes bunnlaus når ein skal dyrke neste års avling på fjorårets frø frå eigen hage).

Me prioriterer våre eigne, private liv. Slik me også trener kroppane våre, les for borna våre, les lange romanar sjølv. Lagar julepynt av ting me har funne i skogen saman med ungane. Me, og ressurssterke folk flest.

Eg voks ikkje opp med langtidsheva surdeigsbrød i keramikkskål med linklede på kjøkenbenken. Dette er ikkje nostalgi.

Foreldra mine var feministar. Dei brukte tida si på politikk, organisasjonar og lagverksemd. Dei demonstrerte mot atomvåpen og apartheid. Dei ville endra verda, og gjorde noko, ute i henne. Samstundes med at dei hadde hus, born og jobb.

Eg voks opp med fiskeboller frå Bjelland, saus frå Toro, og favorittmiddagen min var Maxiboller.

Bilete frå bloggen «Ektepar», der bloggaren skildrar korleis Eyvind Hellstrøm har vist dei kor ekkelt det er med Maxiboller (http://www.ektepar.com/maxboller-en-epoke-er-over/)

Foreldra mine kunne sjølvsagt brune mjøl og koke kraft, men dei valgte å ikkje gjere det til kvardags. Dei valgte å bruke tida si på ut-av-huset-retta verksemd, på lokalsamfunn og på ideologi. Dei tilhøyrer generasjonen som forkasta mat frå botnen. Generasjonen som forkasta «du skal ikkje trø på graset» og seksualangst og patriarki. Dei forkasta veldig mykje av det autoritære åket me i dag slepp å tenke på, frå mektige mørkemenn og klassesamfunnets apatiske mistru til at noko kan endrast. Me er glade for den verda dei etterlot oss.

Men me er ikkje så glade i posesausen deira, den ferdigkjøpte pynten, dei ikkje-så-fine heimane, dei praktiske skoene, kulturkroppane.

Det er berre at tidsrekneskapen er ganske enkel:

Døgnet har 24 timar. Veka har sju dagar.
Eit menneske orkar berre så mykje. Det gjeld også meg. Og deg.

Foreldra mine prioriterte omverda. Eg og ektefellen prioriterer kjøkenhagen, surdeigen, soppturane og makrellfisket.

Foreldra mine effektiviserte husarbeid og matlaging for å ha tid og overskot til andre enn seg sjølv og sine eigne ungar.
Me drøyer matlaginga ut i det absurd langtekkelege, fordi det gjer oss lukkelege.

Kan hende ligg det likevel mykje god feminisme, og mykje godt intellektuelt og idealistisk arbeid i ein pose frå Toro.
Kan hende er det på tide å løfte blikket frå soppkorga og sjå om det er noko som skal gjerast i resten av samfunnet.

Sjølvgode, sjølvsentrerte og lite samfunnsnyttige julebrød. Frå botnen.

Seinsommarlukke og matauk

Stikkord

fisking

Song for Eirabu, bok 2, Vargtid kom ut i juni, og eg har derfor hatt ferie. Slik ikkjeforfattarferie, med heilt fri og ut på tur og andres bøker i kofferten. Dessutan har eg vore utan mobiltelefon, så om vener eller presse har ønska kontakt, har dei stort sett ikkje fått det. Og jada, klart det har vore merkeleg, men fint likevel.

Me driv med matauk heime hos oss. Heile sommaren er prega av matauk.

Sjøen har vore raus i sommar, me har trukke opp bøttevis med pir, torsk og annan fisk. Eg har derfor, endeleg, lært meg å filetere fisk. Beinfrie filetar gjer fiskemiddagane ufatteleg mykje meir populære.

Ungane er blitt store nok til å halde ut dei laaange minutta då ingenting bit, og har forstått konseptet med fisking: Det er både keisamt og spanande, og får ein først fisk blir ein så ivrig og lukkeleg at ein kan halde ut i timesvis.

Laurdag var eg ute aleine nokre timar, i den blå Askeladden. Det var flo, blikkstille sjø, og regndropane fall kring båten med lyden av bit. Tre fine torsk, og middag til alle.

Kjøkenhagen har eg ingenting med å gjere, det er Anders som dyrker Noreg. Gulrøter, pastinakk, squash, sukkererter, kål, salat, krydder av alle slag, poteter, sylteagurkar, tomater, mais. At sola stort sett gøymde seg og regnet silte sommaren gjennom, har ikkje stansa knollar og stengler, men nattefrosten må gjerne vente om mais og tomater skal modnast.

Me har plukka bær, sylta og bakt. Ungane er fantastiske bærplukkarar, og å ta med ein unge på bærplukking er ein utmerkt måte å få vite ALT som opptek dei. Praten går så fint mens ein står der og fingrar med kvar sitt bærkratt i skogen. Og kjappe, små fingrar reinskar bær betre og raskare enn me vaksne kan drøyme om.

Kan hende er forfattarlivet fint, men mammalivet er finare.

Matpakkefeminisme

Akkurat i skrivande stund sit sosialantropolog Runar Døving og ein gjeng med kokkar og forskarar og snakkar på P2 om matpakke. Dei skal undersøke kva slags mat ungar et på skulen, og drøfter kva som kan vere bra.

Desse setningane går igjen:

• Man kan jo forberede en del kvelden i forveien
• Må man virkelig stå opp en halvtime før for å lage denne maten til barna
• Man kan jo bare stå opp et kvarter tidligere for å lage maten

Eg merker dampen står ut øyrene på meg.
Dei snakkar om store skuleborn. Som foreldrene lagar skulemat til. Kva faen?
Dei har ikkje presisert at dette er born med alvorleg psykisk utviklingshemming eller born som har mista begge armane. Eg går ut frå det er relativt funksjonsfriske skuleborn som blir omtalt. Eller: Borna blir ikkje omtalt. Dei svever i samtalen som kunder, passive konsumenter.

Folkens: Lukt kaffen. Ungane kan lage mat sjølv. Ungane BØR lage mat sjølv. Dei lærer av det, dei blir sjølvstendige. Dei får respekt for maten, dei liker den betre.

Ungane mine smører sin eigen matpakke, og har gjort det sidan dei var seks år. Dei har lært å skrelle gulrøtter og hakke grønsaker før dei begynte på skulen.
Er eg supermamma? Har eg verdas mest praktiske born? Nei.
Alle ungar liker å få til ting sjølv. Dei liker å delta i det foreldra gjer, om dei får skryt undervegs. Dei liker å meistre, dei liker å vere involverte i sin eigen kvardag.

Grønsakssushi kan ungane lage sjølv om kvelden

Dotter mi ler og fortel om skulekameratar i femte klasse som kvar dag opnar matpakka og stønner over at mor deira har tatt på feil pålegg.
«Kvifor gjer dei det ikkje sjølv?» spør ho.

Eg spør også desse forskarane som no skal i gang med endå eit omfattande forskningsprosjekt som skal finne ut korleis ein får sunnare og meir innbydande matpakker: Kvifor spør de ikkje om ungane har laga maten sin sjølv? Tipper ungar med skikkeleg opplæring og friare tøyler i kjøkenet har gjennomsnittleg kulare, betre og meir populær matpakke enn bortskjemte ungar som kastar dei mammasmurte fårepølseskivene sine på veg til skulen og kjøper skuleboller i storefri.

Langsam mat, rask lukke

Då vart dei første raudbetene hausta, kokt og servert med raudvinsedikk, litt sukker, sydesalt frå Læsø og nyhausta koriander.
Servert saman med raudbetblader laga som frisk spinat, råsteikte poteter (igjen: sydesaltet gjer alt betre. alt.) og lubne, skeive gulrøter. Ein tallerken med mørk grønt, djup raudt og klårt oransje.

Hausten er bråvakker, og eg har fått mat.

No er eg nesten ikkje sur meir.

Det beste blåbærsyltetøyet

Det er no du skal ut og plukke blåbær. Skogen er full.

Blåbærsyltetøy smakar vidunderleg, men blir ofte for flytande. Her er oppskrifta du har leita etter.

500 gram bær
250 gram sukker
Ingen tilsetningsstoff.

Sett steikeovnen på 200 grader.

Hell sukkeret ut i ei langpanne.

Så heller du bæra i steikepanne, og fyrer opp med høg varme.

Rør i bæra under oppvarminga.

Når dei saftar, og sukkeret har stått omlag ti minuttar, heller du det ovnsvarma sukkeret opp i steikepanna til bæra, og rører rundt.

Når bær og sukker har kokt saman i omlag 4-5 minuttar er syltetøyet tjukt nok.

Hell over på reine glas og skru på loket.

Trikset er at med så kort koking vert ikkje det naturlege pektinet i bæra øydelagt, og du tar dermed vare på stivelsen i bæra.

I tillegg vil den store flata til fordamping som steikepanna gir, gjere at syltetøyet kokar nok inn på så kort tid.

Velbekomme.

Kake og NTB

I morgon skal eg stille med kake på skule- og barnehagearrangement. Slike kaker skal vere moglege å frakte, dei skal sjå pene ut og vere moglege å dele i innbydande stykker. Eg har berre oppskrifter på slike kaker som smakar fantastisk, men som fell frå kvarandre om eg freister svuppe dei over på kakefat. Eg kan google sjølv, men om nokon der ute sit på ei lett og grei kakeoppskrift som passar formålet, så vil eg bli VELDIG takksam om de vil dele.

Ja, og så litt Song for Eirabu-omtale. Eg har prata med NTB, og dei pushar som kjent sakene sine til diverse aviser. Til dømes denne og denne. Og 34 andre aviser. Det var artikkelpusharen sin, det!