Nynorskjudas

Jeg har fått publisert to romaner, en duologi, altså en sammenhengende historie over to bøker. På nynorsk. Dermed er jeg nynorskforfatter.

(Dersom bøkene hadde vært på bokmål hadde jeg nok bare vært forfatter. Bokmålsforfatter: 163 treff på google, nynorskforfatter gir 4230 treff + egen wikipediaartikkel)

Da jeg begynte på Eirabu-prosjektet var nynorsken min temmelig rusten. Men det ble fort tydelig for både forlag og meg at den fortellingen ikke fungerte på bokmål. Den måtte være på nynorsk. Det ble den barskere, mer autentisk og troverdig av. Og Eirabu måtte være troverdig. Det norske folk skulle lese voksenfantasy, og jeg visste jeg ville møte mye skepsis. Jeg var nødt til å forføre leserne, og en nynorsk språkdrakt var nødvendig.

Nynorskjudas I

Jeg er født i Bergen og har snakket bergensk hjemme hele barndommen. Da jeg var 6 år flyttet vi til en nynorskkommune, og derfor har jeg både en grundig nynorskopplæring fra barne- og ungdomsskolen, og en dialekt som ligger nær det nynorske skriftspråket. Det er fint å ha to dialekter, og det er fint å ha skriftspråk som reflekterer særpreget ved dialektene.
Jeg valgte bokmål som hovedmål på videregående, man vil gjerne være reelt tospråklig skriftlig når man er det munntlig.
Siden studerte jeg en del år i Bergen og skrev alle eksamensoppgaver på bokmål, og da jeg flyttet til Danmark var det bokmål jeg brukte som akademisk språk, selv om det etterhvert nok ble mer påvirket av dansk enn jeg var klar over.

Derfor var bokmål også det naturlige internettspråket mitt.

Nynorskjudas II

Så da jeg bestemte meg for å skrive en roman på nynorsk, måtte jeg øve. Jeg konverterte til nynorsk på internett, sms, epost og på jobb. Øve, øve, øve om man skal bli flink.

Jeg ble flink.

Jeg fikk gitt ut bøkene.

Plutselig var jeg altså nynorskforfatter. Journalister spurte meg om språket, om nynorsken, og jeg svarte. Det var vanskelig, så jeg begynte å fjase med det. De fleste som skriver romaner på nynorsk gjør det rett og slett fordi det er språket deres. Det er ikke noen annen grunn, og behøver heller ikke være det.
Likevel blir man spurt, og jeg hadde ikke så veldig lyst til å svare «jeg skrev Eirabu-bøkene på nynorsk fordi det handler om vikingaktige greier og skal føles litt gammelt og røft og ruralt». Det ville være å fornærme omtrent samtlige (urbane og moderne) nynorskforforfattere, nynorskbrukere generelt, og bidra til å marginalisere språket. Jeg ville blitt en nynorskjudas. Ingen vil være nynorskjudas.

Nå har jeg et nytt romanprosjekt, der handlingen dels foregår i Bergen, dels i Tyskland og Polen. Et litt konservativt bokmål, slik den bergenske stemmen i hodet mitt snakker, er den mest naturlige stemmen å fortelle denne historien med.

Men jeg må øve.

Jeg må sprenge emg ut av det språket jeg skrev meg inn i gjennom Eirabu-prosjektet.

Jeg burde konvertere til bokmål, på blogg, sms, epost og på facebook.

Men det tør jeg ikke. Jeg har skrevet et par kronikker og antologibidrag på bokmål siden jeg ble nynorskforfatter, og hver gang har noen kommet med hånlige kommentarer. Jeg står i fare for å bli nynorskjudas, selv om jeg ikke sier et vondt ord om språket. Bare ved å ikke bruke det, blir jeg en sviker.

Det er rart, egentlig. Folk som har gitt ut bokmålsbøker først, og deretter gir ut noe på nynorsk, hva slags tilbakemeldinger får de? Det lurer jeg på.

Og så tenker jeg på Cornelius Jakhelln, som sier at kunsten ikke er redd.

Og så skifter Haustljos-bloggen navn til Vårlys.

Nynorskjudas III

Advertisements

Fangirlbonanza

Stikkord

eirabu, falturiltu, fantasy, lene kaaberbøl

Då Lene Kaaberbøl var 16 år hadde ho utgitt sine første fire bøker, og kunne kjøpe seg hest utan å spørje foreldra om lov.

No har ho skrive 43 bøker, i tillegg til teater og musikalar, og til neste år kjem storproduksjonen Skammarens dotter på kino.
Ho har vunne ein haug med prisar, er omsett til 30+ språk og er heilt utan sidestykke Nordens fantasydronning.

Kaaberbøl er på turné i Noreg nett no, og om du har sjanse til å få sett henne, så hiv deg rundt.

Her er rett og slett ein lukkeleg fangirlbonanza frå Falturiltu-festivalen på Stord:

Lene Kaaberbøl (og eg!) i stallen på Tyse

Opningsfesten i Kulturhuset

Fangirlselfie!

Og midt i all meg-meg-meg passar det fint å vise fram at eg jaggu har fantastiske ungar også!
Her dansar Liva på opningsfesten for Falturiltu:

Stord kulturskules danseensemble, skjermdump frå sunnhordland.no

Og her opnar ordføraren kunstutstilling, medein av kunstnarane – sonen min Halfdan – sentralt plassert i lilla jakke.

Opning av kunstutstillinga til 6-klassane på Leirvik og Hystad
Skjermdump frå Stordnytt.no

Det skal dei ha, sjetteklassingane: Dei har laga mykje flott fantasyinspirert kunst! Utstillinga heng i Kunsthallen i Stord kulturhus, der eg og Trio Vest skal vise fram Eirabu-førestillinga vår på torsdag.

Falturiltufestival, altså. No manglar me berre at mannen min kler seg ut som ein drake og spring gjennom Vikjo. Men hald ikkje pusten.

Med sigma fem sikkerhet kan eg slå fast at det er ferie

Stikkord

fantasy, guy gavriel kay, neil gaiman, sommar

For første gong på årevis skal eg berre chille, lese og ikkje skrive.
Kanskje du og skal lese nokre bøker, og treng noko som er skikkeleg fint og veit ikkje heilt kva?

Dersom du gjerne vil lese ei bok som har sin eigen, zenaktige eleganse, samstundes som den byr på episke intriger, innblikk i Tangdynastiets dekadanse og fall, ein sympatisk helt, vakre kvinner, samt bittelitt magisk dryss, kan du alltids lese Guy Gavriel Kay sin Under heaven.

Men kanskje du vil ha ei litt kortare bok, og litt meir eventyr, og kanskje lurer på korleis ein heilt og aldeles perfekt bok kan skrivast om å vekse opp på ein kyrkjegard? Då kan du lese Neil Gaiman sin Kirkegårdsboken.

Men for alt kva eg veit så treng du den Store Amerikanske Romanen, og kanskje du finn Jonathan Frantzen veldig jabbete, og kanskje trur du, som eg, at slikt er best å overlate til ein engelskmann, då er det jammen fint for deg at Neil Gaiman sin American Gods kjem på norsk i august. Eg håper veldigveldig at omsetjinga er boka verdig, for dette er boka alle heimar bør ha i hylla. Om du ikkje har ei hylle eingong, så kan du alltids bygge ei bittelita hylle berre for denne boka.

Og skulle alt skjere seg og veret blir dårleg og du treng endå fleire bøker, kan du jo alltids sjekke om det finnes noko av Siri Hustvedt du ikkje har lese. Eller Huraki Murakami.

God sommar!

Romankunst er ikkje magi

Stikkord

konkurranse, neil gaiman

I tradisjonelle og sosiale medier debatteres boklov, og Konkurransetilsynet, lesarar som ønsker seg billegare bøker og distributørar synes samde om at boklov er ein dårleg ide, mens forfattarar og forlag gjerne vil ha boklov. Eg lytter til alle argument, og er verken sentimental eller interessert i kartellverksemd. Ikkje er eg økonom, ikkje er eg forleggar, ikkje kan eg drive butikk og ikkje har eg overblikk over kulturfeltets mange irrgangar.
Men enkelte gjengangarar i argumentasjonen mot boklov ser ut til å vere tufta på manglande kunnskap om korleis ein roman blir til. Og det har eg dei siste åra lært noko om, og vil derfor gjerne tilby litt informasjon til dei som måtte vere interessert.

Påstandane er: «Forfattarar bør publisere sine eigne romanar»
og «fri konkurranse på marknaden aukar kvaliteten på romanane».

Først: Kva er ein roman? Ein roman er eit langt stykke prosa som inneheld noko feil, seier Neil Gaiman, og sidan han er ein av dei forfattarane som både er svært produktiv, seriøs og skriv nyskapande kvalitetslitteratur, kan han neppe ta heilt feil, tenker eg.
Eit langt stykke prosa er noko anna enn eit kort stykke prosa. Og noko feil er annleis enn mykje feil.
Er det relevant informasjon? Oh yes. Eg kan skrive ganske gode korte tekstar heilt på eiga hand. Eg twitrar, skriv på facebook, og skriv epostar, og for å la all ukledeleg audmjuke fare: Eg skriv bra. Til tider glitrande. Eg kan til og med skrive ganske ok kronikkar og bloggpostar, utan nevneverdig hjelp. Tilbakemeldingar frå vener kan vere greit, og lesarane på bloggen korrigerer meg fortløpande. Men alt i alt, korte tekstar skriv eg feiande flott utan profesjonell hjelp. Eg publiserer dei heilt sjølv. Ingen forlag, ingen redaktør, ingen konsulenthjelp, ingen fordyrande mellomledd. Ingen inntekt heller, forsåvidt, men fort gjort i ein port og alle er happy.
Bloggpostar er lette å skrive, eg kan gjere det innimellom anna arbeid eller på seint på kveldstid. Pur skriveglede, til fri og gratis lesing på nett.

Romanar er lange tekstar. Så lange at dei er uhandterlege for forfattaren. Så lange at det som i det små er venleiksplettar og småfeil veks seg til store, begredelege feil. Litt rusk i ein bloggpost tåler du. Ein roman med gjentakingar, språkblomar og eit plott som heng på midten, det vil du ikkje ha.
Eg har lese andre sine uferdige tekstar, romanar under skriving. Det er ikkje så spanande. Rørande, beroligande og ei tillitserklæring, ja. Men vegen frå skisse til verk går ein på knea, vil eg gjerne sitere Milan Kundera for å ha sagt (men han siterte nokon andre, som eg ikkje hugser i farta).

Eit førsteutkast til ein roman er hefta med all the above, og meir. Sjølve strukturen i romanen, måten plottet er bygd opp på og fortalt på, er gjerne prega av at forfattaren ikkje visste heilt kvar han eller ho var på veg, eller at forfattaren er veldig begeistra for (noko ved) ein av karakterane, eller har hengt seg opp i noko som er meint å vere spanande, men som for ein uhilda lesar blir forutseieleg og daft. Språket er gjerne betre i slutten av boka, men ein finn stort sett gjentakingar, pinleg metaforbruk, lange, indre monologar, keisame skildringar og jattete dialogar, for ikkje å snakke om dei litterære virkemidla som ser ut til å vere brukt etter intuitiv innfallsmetode.

Dette er den boka som blir publisert om forfattaren skal drive sjølvpublisering.

Dersom boka blir utgitt på forlag startar den store jobben når førsteutkastet er skrive. Redaktøren utfordrar forfattaren, først på struktur og plott, på karakterane si utvikling og på kven som skal få plass, og kva som kan kuttast ut. Så må ein skrive heile boka om att.
Er ein heldig treng ein berre skrive boka om att ein gong før ein har funne strukturen.
Så blir ein utfordra på eit meir detaljert nivå, på keisame partier, spaningskurver som må samkøyrast, kapittelavslutningar, og igjen, – karakterane, strukturen, innhaldet.
Etter denne jobben kan det vere nyttig med ei gjennomlesing av konsulent eller «vanlege lesarar» (slike som meg, til dømes). Ein som les manuset for første gong etter det er gjennomskrive 3-4 gonger vil oppdage nye svake partier eller babies to be killed.
På dette tidspunktet anslår eg at min redaktør har brukt eit par månaders full arbeidstid på meg, sjølv har eg brukt minimum to år.

Så er det konsulentlesing og språkvask, som gjerne avslører endå meir rusk enn ein trudde var mogleg. Ny bearbeiding. Ny redaktørlesing. Og så er det korrekturen til slutt. Det krever sin mann å lese korrektur på mine bøker, eg skriv eit passe liberalt nynorsk krydra med gamle ord og dialektinfiserte bøyningsfeil, så det eg får att er eit manus med tusen merknader, som kvar og ein må lesast og godkjennast eller avvisast. Enkelte av merknadene krever at eg skriv om eit avsnitt, og blir det mange slike må manuset korrekturlesast på nytt.

Då har det gått tre år, ja, eg snakkar ut frå eigen erfaring og mine bøker har tatt tre år kvar.
Forfattaren er stort sett ferdig med jobben, redaktøren må kode seg gjennom heile manuset før det kan sendast til ombrekking.

Og først då, mine damer og herrer, har me eit manus som er ferdig.
Først då skal trykkeri og transport og distribusjon overta.

Nevnte eg omslag? Katalogtekstar, baksidetekst, møter med bokhandlarane, marknadsansvarlege og presse? Nei, eg gjorde ikkje det. Eg har berre snakka om å lage eit trykkeklart manus. Ein roman.

Det er ikkje ein magisk forskjell på sjølvdistribuerte bøker og bøker som kjem ut på forlag.
Romanar oppstår ikkje på magisk vis mens forfattarar sit i badekaret og tenker.
Trykkeklare manus er resultatet av hardt og tidkrevande arbeid, i samspel og motspel med profesjonelle romanhandverkarar.
Det er ikkje fri marknad som gjer meg god. Det er redaktøren min.

Resultatet er eit langt stykke prosa som inneheld noko som er feil. Og gidd ein ikkje gå heile den vegen, på knea, blir resultatet dårlegare. Kan hende så dårleg at det er litt meiningslaust å utgi det, tenker eg.

Lån ei diktsamling!

I går ville eg låne noko av årets nobelprisvinnar i litteratur på det lokale biblioteket. Dei hadde ingenting av Tomas Tranströmer. Ikkje fann dei noko då dei søkte i Bergen heller.
Bokhandlaren hadde heller ikkje.

Dersom diktsamlingar ikkje blir lånt blir det etterkvart kassert. Om me ønsker at biblioteka skal ta vare på det som står i lyrikkhyllene, det som er bra og rart og utfordrande og elskeleg, så må bøkene bli utlånt. Ein biblioteksjef sa til meg ein gong: Om boka har eitt einaste utlån på seg, så tar me vare på henne.

Så derfor: Kvar gong du er innom biblioteket, ta med deg ei diktsamling. Dei er små og veg nesten ingenting, berre røsk med deg eit eller anna. Før eller seinare oppdagar du noko du verkeleg likte, som du elles aldri ville funne. Og samstundes reddar du lyrikken. Heilt gratis.

Eg møtte ein lyrikar på biblioteket i går som hjalp meg å finne Steinar Opstad, og Helge Torvunds Alabama? fekk også vere med heim.

Eg har laga ei gruppe på facebook som eg tenkte kunne nyttast som ein stad å anbefale lyrikk. Men køyr gjerne på i kommentarfeltet her. Eller betre: på eigen blogg. På eigen facebookprofil.

Sprei ordet!
Og lån ei diktsamling!

Men denne bør du faktisk kjøpe heilt på ordentleg i butikken. Erlend Nødtvedt: Bergens beskrivelse.

Forfattar versus lesar

Eg kan ikkje tenke, tenker eg.

Eg kan ikkje skrive, skriv eg.

Det der kunne eg og ha skrive, tenker du.

Men du gjorde ikkje det. Du las det.

Damer og menn: Litt dummare enn folk

Dagens snakkis/lenkis går til NRK si sak om Arve Juritzen og omgrepet dameroman.

Dei har også snakka med May Grethe Lerum, som fortel at «tradisjonelt sett har romaner som har en enkel fortelling og enkelt språk, blitt kalt dameromaner, men definisjonen endrer seg jo med tiden» – og vidare: «For meg refererer ordet dameroman i dag til mer eller mindre formelstyrte fortellinger, gjerne med en heltinne som er i slutten av 20- eller 30-årene». Ikkje så god litteratur, altså. Men Arve Juritzen meiner ikkje det er bøkene det er noko galt med, det er «visse mennesker i litterære kretser som har behov for å være litterært snobbete, sjikanere og snakke nedlatende om andre».

Anten bøkene reelt sett er dårlege eller ikkje, så er det semje om at omgrepet dameroman seier noko om litt halvdårleg, kjønnstilpassa litteratur.
Eg kjenner først at eg blir litt sliten. Kvinnelege forfattarar, kulturkjerringar, dameromanar. Orkar me dette, eigentleg?

Så kjem eg på at eg i går diskuterte omgrepet «guttebok» med Store Norske Leksikon-redaktør Anne Marit Godal. Eg argumenterte for at bøker ikkje kan vere guttebøker, sidan bøker ikkje har penis. Ho argumenterte for å ha omgrepet med i leksikonet fordi det er innarbeidd.
For kva er ei «guttebok»? Er det den aller beste litteraturen, eller er det også ei kjønnstilpassa foreinkling?

Det ER eit pussig fenomen: Når lesaren har kjønn er lesaren litt dummare.

Guttebøker og dameromanar er litt enklare, litt dårlegare enn «ordentleg litteratur». Kjønnstilpassa for gutar som treng maksimal spenning og action for å orke å lese, og kjønnstilpassa for damer som ikkje orkar djup litteratur.

Mannebøker er spionthrillere og hardkokt krim, for menn har ikkje tålmod og intellektuell kapasitet til å lese langsam og utfordrande litteratur. Manneblader er jakt og pupper, sidan menn vil ha slikt, og dameblader er kake/strikkeoppskrifter og mote, for det vil kvinner ha.

Kvinner er litt enklare enn folk flest, og vil helst lese noko romantisk og lettfordøyeleg.
Menn er litt enklare enn folk flest, og vil helst lese noko spanande og lettfordøyeleg.

Den allmenne skjønnlitteraturen, den krevande, vanskelege skjønnlitteraturen, den er ikkje for damer eller for mannfolk. Den er for dei andre. Dei kjønnslause, intellektuelle folka med evne til fordjuping, konsentrasjon og refleksjon.

Blodmånenatta

Dotter mi, Liva (10) har lese Blodmånenatta av Guro Sibeko. Ho vil gjerne dele si lesaroppleving med andre, men er litt usikker på bloggformatet, så me har enda opp med eit intervju.

Kva syns du om boka?

Eg syntes det var ei god bok. Eg levde meg inn i den, og det gjer eg ikkje med alle bøker. Det var ei bok der ein liksom blei kjent med personane, kven dei er og om plassen der dei bur. Ein får vite mykje om hovudpersonen, kva ho føler og tenker.

Eg veit at du har fått ganske mange bøker, som eg og far din har forsøkt å få deg til å lese. Me har frista med opplesing av første kapittel, funne fram kjente og kritikarroste bøker, men sidan du las bøkene om Harry Potter har du ikkje interessert deg for noko av det.
Kva er annleis med Blodmånenatta?

Det er ingenting som måler seg opp mot Harry Potter-bøkene, synes eg. Dei er så godt skrive at det er umogleg å finne noko som lever opp til det. Grunnen til at eg likte Blodmånenatta også var at det var ei bok som passa for meg. Eg liker sånne bøker. Harry Potter-bøkene er sånne bøker, Blodmånenatta er ei slik bok. Det er vanskeleg å forklare.
Men Blodmånenatta var noko eg likte.

På kva måte då?

For eksempel i Blodmånenatta så er det slik at om du kjem inn i eit hus, fortel ho om det huset, og om du møter personar får du vite litt om dei. Samstundes er du med når hovudpersonen gjer ting, du får følge med på kva som skjer utan at du får kjensla av å hoppe frå hending til hending.

Kan du seie noko om hovudpersonen?

Ho heiter Kaspara, er vel omlag på min alder eller kanskje litt yngre. Det virker som ho er målbevisst, at ho vil det ho vil. Ho stopper ikkje når ho vil finne mor si, sjølv om det står mykje farlig i vegen for henne.

Syntes du det skjer for mykje?

Nei, eg syntes ikkje det. Dersom det skjer mindre blir det keisamt. Og skjer det meir, så blir det liksom vanskeleg å følge med på alt. Det er heilt greit at det skjer mykje så lenge den eine tingen glir over i kvarandre, at det er nokre langsomme overgangar, og det var det her (men ikkje alt for langsomme). I Blodmånenatta er det ein samanheng som gjer at ein følger med utan vanskar.

Syntes du den var trist?

Nei, det var jo litt trist at ho mista mor si og bestemor si, men Kaspara har det fint likevel, ho kjenner dei fortsatt, sjølv om dei er døde, ho tar det ikkje opp på ein sånn måte at den som leser ikkje taklar det.

Syntes du den var skummel?

Nokre gonger, kanskje litt. Men igjen: Kaspara taklar det, og derfor taklar liksom lesaren det og. Det var jo nokre gonger det blei litt skummelt, eg tenkte liksom, oi, her skjedde det visst noko. Men ikkje sånn at ein får mareritt.

Kjente du til dei mytologiske vesnene og historiane frå før?

Nokre, på ein måte, men likevel eigentleg ikkje. Eg visste ikkje om dei, og det var nye historiar, men eg kjente dei igjen. Det var som om eg hadde høyrt dei før, som om det var kjent for meg, sjølv om det var nytt.

Kva syntes du om den kjensla?

Det var eigentleg ganske greit. Det var lettare å komme inn i historia, enn om alt kjentes ukjent og nytt.

Kva likte du best med boka?

Eg likte godt då ho var inni hola til haugfolkene. Eg syntes det var ei morsom historie, då ho fiska.

Kven syntes boka passer for?

Både gutter og jenter, og aldersgruppe kanskje frå seks år om ein er god nok til å lese, og opp til…ja, det er jo ikkje ei vaksenbok, men kanskje 12-13? Det kjem an på kva slags person det er. Eg trur dette er ei bok for dei som liker fantasy og gode historiar, kanskje særleg for folk som kan gå inn i ting og har evne til å leve seg inn i bøker. Kanskje for folk som liker eventyr der det ikkje berre er søte små prinsesser, men der det faktisk skjer ting som må ordnast opp i, og der kvart kapittel er ei eigen historie, men der også alt går saman til ei stor forteljing. Kanskje for folk som ikkje er avhengig av at det berre skal vere morsomt heile vegen, eller berre spennande, eller berre skummelt, men at det er forskjellige ting som hender i løpet av boka.

Terningkast? Den er betre enn 5, så det får vel bli 6.

Blodmånenatta av Guro Sibeko

 

Fange 59. Taterpige.

Då eg las ferdig Aina Basso si ungdomsroman Ingen må vite ei kald og sein natt, måtte eg pakke meg inn i pledd og gå ut på terassen for å drikke ein bitter og røyke, medan eg tørka tårer og samla meg.

Andreboka Fange 59. Taterpige er for vaksne, men stemma til Basso er eit stykke på veg den same.
Knapp, poetisk, visuell.
Og igjen møter me ei jente som er i dei vaksne og styresmaktene si vald, på 1700-talet, i Noreg.

Der Ingen må vite sto i spennet mellom sart ungdomsforelsking og kvalmande overgrep, står Taterpige i spennet mellom fridommen på vegen med romfolket, og fangenskapet i tukthus og teneste.
Eg meinte, då eg hadde lese Ingen må vite, at Basso sin debut knapt kunne reserverast for ungdom. Då kunne eg ikkje sjå kvar den boka ikkje skulle vere for vaksne, og venta kan hende meir av det same no.

Men eg merker at kjensla og språket er endra, no når Basso skriv for vaksne. Ikkje tematisk, ikkje naudsynleg i råskap eller emosjonalitet. Snarare tvert om, så er den rå makta meir dempa ned no, og det emosjonelle aspektet meir introvert, meir underspelt.
Det er som Basso krev meir av meg no. Meir tid. Meir tålmod. Modnare lesnad, i form av evne til å lese mellom tekst, og mellom tida eg les. Denne gongen har tida mellom dei korte leseøktene vore lenger, og hatt meir å seie. Ho tillet seg å vere taus, Basso. Og dermed tillet ho seg også å kreve meir av meg som lesar.

Fange 59. Taterpige er som eit av desse fargebileta av born i Afghanistan. Store, grøne auge i solmørke andlet, fargestrålande tekstilar og smale føter mot sandfarga bakgrunn. Det er vakkert, så vakkert at estetikken, forma, poesien og komposisjonen pregar opplevingskvaliteten i ein slik grad at medkjensla mi svinn i det heile. Brått går det opp for meg, når eg ser slike bileter, at dette er born i krig, born som har det vondt. Og så stikk det like djupt som brått.

Aina Basso har fått mykje ros for det lyriske og stilistiske, med rette. Ho har ei særeigen stemme, og det er rein litterær nyting å lese bøkene hennar.
Men eg får lyst til å drøfte med henne, på same måte som med fotografane til National Geographic, om ikkje det vakre kan komme til å overskugge den lidinga den skal (skal den? eg trur det?) kontrastere. Det er kan hende ikkje mogleg for ein forfattar å sjå at ein sjølv skriv så gneistrande godt at det kan blende for det stygge. Og kan hende treng eg lese boka ein gong til, for å sjå forbi desse vedunderlege skildringane, og ta meir inn over meg kva overgrep romfolket har levd med.

For når meir brautande forfattarar ropar opp om den hårreisande mangelen på politiske bøker og engasjement, så kunne det jo vere dei skulle trekkje pusten djupt ned i magen, og lese Basso sine bøker i staden.

Ho er stillferdig, ho skriv poetisk. Men fytti helvete så mykje tematisk sprengkraft det er i desse bøkene. Ho viser fram vår blodige forhistorie, og dei kneisande nakkane som passerer romfolket sine tiggarar i Oslos gater, med argumenta «dei er organiserte», står i ubroten relasjon til vektaren sin arrestasjon av Maria, som også er skulda for å komme som del av ein stor, organisert flokk.

Det grip meg i glimt. Kan hende orkar eg ikkje meir enn glimt, og gir meg over i dekadent nyting av form.

Kan hende er det meg. Men eg trong ikkje pledd eller Gammal dansk i natt.

Til gjengjeld skal eg lese den om att. Den greip fatt.

Tribunane tomme

Eg ser ikkje fotball.

Eg les ikkje lyrikk.

Eg ser i alle fall nesten aldri på fotball, det hender at eg dumpar ned i sofaen ute i sommarhuset, medan far min begeistra ropar foran skjermen, han er veldig redd for å vere til bry, far min, for han er ein slik som helst ser friidrett og fotball og ski og skøyter og sykling, og han brølar begeistra og ropar «sjå der, då, sjå, det er UTRULEG!» og så fortel han kva han ser på og vil invitere alle andre inn i dette magiske universet der ein ser på at andre nyttar kroppen sin til idrett og heier på dei, og ergrar seg over ting dei gjer med foten og slikt. Og han veit så vel at ingen andre i familien gidd sjå idrett på tv, og ingen andre brølar slik og ingen andre kan oppvise liknande begeistring for nærast noko som helst.

Eg les nesten aldri lyrikk, får eg vel tilføye, det hender nokon sender meg ei diktsamling i posten, anten fordi det er nokon eg kjenner som har skrive dikt, eller fordi eit forlag trur eg vil skrive på bloggen om dikt, eller fordi eg ahr meldt meg inn i einslags bokklubb som er akkurat passe lite krevjande og akkurat billeg nok til at eg framleis ikkje har meldt meg ut.
No har den billege og lite krevjande bokklubben sendt meg ei diktsamling om fotball.
Eg har lese den. Og merkeleg nok kjennest det heilt riktig å seie at det bør du også gjere.

Det er kanskje fordi eg har levd parallelt med dette universet så lenge, vakse opp med ein far som stakk til oss seigmenn for å lokke oss med til å sjå fotball (ein seigmann for målsjanse, to for skåring, slik fekk han oss også engasjert i å diskutere om noko var reell målsjanse eller ikkje), fordi eg har hatt kompisar og kjæraster som har spelt fotball og sett på fotball, kanskje fordi far min har sagt at eg ikkje må stole på ein mann som ikkje likar fotball (resonnementet er at fotballen er einaste arena i vårt samfunn der menn kan ta ut primitive og valdelege kjensler utan å vere til skade), kanskje fordi eg er i ferd med å vekse frå trassen og irritasjonen, kanskje fordi det var einaste gongen me fekk sjå tv og ete middag (om far min fekk ta risengrynsgrauten med inn foran tippekampen, fekk me også).
Kanskje fordi Lars Saabye Christensen fangar noko av dette.